Several parents in Wrexham are distraught yet again this year as they feel let down by the council whose child has been refused a place in their desired Welsh medium primary school. This is yet another year that parents have received this devastating news that their child has not been offered a place. In some cases it means that families have siblings in two different schools. Some parents have been refused a place in their first and second preference Welsh medium school and are seriously considering placing their child in an English medium school. RhAG, a society that campaigns on behalf of parents wishing their children to receive Welsh medium education, has been calling on Wrexham County Borough Council to address this issue with urgency rather than claim it is a temporary spike in demand. Over the past years, several parents have expressed concern that they will experience real difficulties securing a place for their child and this has been the case for Nia Hughes-Pollard of Cefn-y-Bedd. Nia who lives within a mile to her first preference and a little over a mile to her second has been unsuccessful in gaining a place for her daughter. The only school the council has offered her is about 5 miles away. "I honestly think this is too far for us as a family to manage in the mornings and I am seriously considering sending my child to an English medium school. This does not feel right for us because we speak Welsh as a family at home." Clare Roberts of Wrexham is another parent who has not succeeded in getting her youngest son into the Nursery class in the same school as his eldest brother. She said "This was heartbreaking news for us as a family. We have found it very difficult to explain to our children why they cannot attend the same school. It is going to cause us severe headache to work out the logistics of being in two schools at the same time to drop off our sons and also get to work ourselves. The council don't seem to care about this at all." Another parent, Brian Williams of Rhostyllen, has not been able to get a place in their preferred school and will have to travel to another school. "I just cannot believe that in Wales I have found it so difficult to get my child a Welsh medium education. I am a proud Welshman who wants my child to speak Welsh." said Mr Williams. "Last year when there was no space in the Welsh medium Nursery class I was told by the council I could send them to an English school for a year because they learn some Welsh. I was appalled and kept my child at home." Mr. Williams explained his anger with the situation, adding "I am not happy this year because the school we have been offered a reception place is further away from our home and the town centre, and is going to add to the distance we will have to travel in the morning. Both my wife and I work in town and it is going to be difficult." Trudi Stott of Gwersyllt discovered that her daughter had no Reception place at the school where she attended Nursery class."It is awful to find out your child has been refused a place in the Reception class of the school she attended for a year in Nursery," she said. "Having to reassure a 4 year-old that it is not her fault but that she won't be able to go to the same school as her friends is the hardest thing of all." The chair of RhAG Wrecsam, Rhodri Davies, said "We are devastated to hear from so many disappointed parents again this year, often they are in tears explaining the situations they face. This is having a significant impact on many families for several reasons."

MAE RhAG wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ddiwygio rhaglen cyllid cyfalaf Ysgolion yr 21ain Ganrif, i gynnwys maen prawf penodol sy’n ei gwneud yn ofynnol i Awdurdodau Lleol i gynyddu darpariaeth addysg Gymraeg. Daw hyn wrth i RhAG lythyru siroedd Merthyr, Wrecsam, Fflint, Mynwy, Rhondda Cynon Taf a Blaenau Gwent, sydd wedi gwario bron dim ar ysgolion Cymraeg ers sefydlu’r rhaglen yn 2011. Mae RhAG eisoes wedi mynegi pryder am ddiffyg prosiectau o fewn Rhaglen Ysgolion yr 21ain Ganrif sy’n ymwneud ag addysg Gymraeg. Mae hynny’n peri gofid gwirioneddol, gan na fydd cyfnod ariannu cyntaf y rhaglen yn dod i ben tan 2019. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Mae’n anorfod bod angen cyllid ychwanegol sylweddol i ehangu Addysg Gymraeg ond nid oes unrhyw gyllid ychwanegol wedi’i glustnodi i gefnogi tyfu'r sector. Nid yw blaenoriaethau y rhaglen bresennol o unrhyw gymorth i Addysg Gymraeg ac mae’n rhaid ymateb i hynny ar fyrder. “Os mai bwriad y Llywodraeth yw cyrraedd miliwn o siaradwyr, yna rhaid gofyn o ddifrif; sut mae cyflawni hynny heb yr adnoddau angenrheidiol? Mae angen eglurder o ran blaenoriaethau’r cyfnod ariannu nesaf er mwyn dod â llywodraeth ganol a lleol yn nes at ei gilydd trwy’r rhaglen gyfalaf. “Yn sgil cyhoeddiad diweddar y Gweinidog y cynhelir adolygiad annibynnol o’r Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg, credwn hefyd bod angen adolygu’r rhaglen cyllid cyfalaf, er mwyn sicrhau bod amcanion y rhaglen honno yn cyd-fynd â pholisi’r Llywodraeth mewn perthynas ag addysg Gymraeg. Dim ond trwy gynnwys maen prawf penodol i gynyddu addysg Gymraeg yn ystod cyfnod ariannu nesaf y rhaglen y gellir sicrhau hynny.� Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri McEvoy, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net Colofn 1: Awdurdod / Sir Colofn 2: Cyfanswm gwariant a glustnodwyd* Colofn 3: Cyfanswm a glustnodwyd ar gyfer ysgolion “Cymraeg� Colofn 4: Canran** a glustnodwyd ar gyfer ysgolion “Cymraeg� Colofn 5: Cyfanswm a glustnodwyd ar gyfer ysgolion “Saesneg� Colofn 6: Canran** a glustnodwyd ar gyfer ysgolion “Saesneg� Abertawe 51,210,000 11,145,584 22% 40,064,416 78% Blaenau Gwent 20,250,000 0 0% 20,250,000 100% Bro Morgannwg 31,848,500 9,123,500 29% 22,725,000 71% Caerdydd 164,124,483 36,633,864 22% 127,490,619 78% Caerfyrddin 85,410,000 68,638,500 80% 16,771,500 20% Caerffili 56,535,000 20,000,000 35% 36,535,000 65% Casnewydd 44,593,481 33,912,090 76% 10,681,391 24% CNPT 126,937,751 34,546,395 27% 92,391,356 73% Dinbych 86,055,662 26,603,269 31% 59,452,393 69% Ceredigion 39,200,000 39,200,000 100% 0 0% Conwy 17,950,000 14,121,700 79% 3,828,300 21% Fflint 64,200,000 0 0% 64,200,000 100% Gwynedd 25,765,000 25,765,000 100% 0 0% Merthyr Tudful 19,000,000 0 0% 19,000,000 100% Mynwy 93,400,000 1,000,000 1% 92,400,000 99% Penfro 145,860,000 44,479,608 30% 101,380,392 70% Pen-y-bont 49,488,802 5,400,000 11% 44,088,802 89% Powys 79,968,925 31,306,060 39% 48,662,866 61% RhCT 160,000,000 708,147 0.5% 159,291,853 99.5% Torfaen 86,075,000 10,250,000 12% 75,825,000 88% Wrecsam 22,300,000 1,018,489 5% 21,281,511 95% Ynys Môn 27,553,397 27,553,397 100% 0 0% CYFANSWM 1,497,726,00 441,405,602 29.5% 1,056,320,39 70.5%

MAE RhAG wedi croesawu cyhoeddiad Llywodraeth Cymru y caiff adolygiad ei gynnal o Gynlluniau y Gymraeg mewn Addysg ALlau, dan arweiniad y cyn-Aelod Cynulliad Aled Roberts Mae’r mudiad eisoes wedi galw am newid ffurf a fframwaith y Cynlluniau a bod angen iddynt ddangos llawer mwy o uchelgais a gweledigaeth o ran twf. Mae RhAG yn credu bod angen sylw penodol i’r diffygion canlynol: i. Twf niferoedd rhai meithrin a 5 oed ii. Nodi twf dros 10 mlynedd, nid 3. iii. Nodi pa gydweithrediad y mae AALLau am ei gael gan y Llywodraeth, o ran cyfalaf, i gynyddu addysg Gymraeg. iv. Nodi pa gynnydd o ran staff a hyfforddiant sydd ei angen i gyflawni’r targedau. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Mae RhAG yn gobeithio nad yw’r penodiad yn fodd o ohirio penderfyniadau’r Llywodraeth; ac y daw hi’n amlwg yn sgil yr adolygiad bod angen mynd i’r afael â gwendidau sylfaenol yn y drefn bresennol. “Rydym wedi gwneud cais i gwrdd ag Aled Roberts ac yn gobeithio’n fawr y bydd cyfle i ni gyfrannu yn gadarnhaol i’r broses arfaethedig. Edrychwn ymlaen at gael adroddiad buan a phwrpasol maes o law er mwyn symud yn gyflym i ymateb i’r galw cynyddol am Addysg Gymraeg.� Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri McEvoy, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

MAE RhAG wedi dymuno pen blwydd hapus i'r ysgol benodedig Gymraeg gyntaf i’w sefydlu gan Awdurdod Lleol. Yfory bydd 70 mlynedd i'r diwrnod ers sefydlu Ysgol Gymraeg Dewi Sant, Llanelli ar 1 Mawrth, 1947. Agorwyd yr ysgol gyda 34 o ddisgyblion dan ofal dwy athrawes, ond bellach mae 450 o blant ar y gofrestr a’r ysgol yn un o dair o ysgolion penodedig cyfrwng Cymraeg yn nhref Llanelli. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Ar ddydd ein nawddsant cenedlaethol, mae'n addas a phriodol i ni nodi a dathlu twf aruthrol Addysg Gymraeg ers y dyddiau cynnar. Mae'n bwysig cofio pa mor bell y mae mudiad yr ysgolion Cymraeg wedi dod dros y 70 mlynedd diwethaf ac mae’n arwyddocaol bod ardal Llanelli wedi arwain y ffordd. Cafwyd cynnydd ac enillion nodedig, ond mae llawer o waith eto i'w wneud i ateb y galw cynyddol am ddarpariaeth addysg Gymraeg sy'n hwylus ac o fewn pellter rhesymol i bob cartref. Mae’r galw yn Llanelli ac mewn trefi a phentrefi ledled Cymru sydd eto heb ei ddiwallu. Heb gyfraniad allweddol y gyfundrefn addysg, bydd targed uchelgeisiol Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr erbyn 2050 yn anghyraeddadwy. “Mae cofio agor yr ysgol Gymraeg gyntaf yn ôl yn 1947 yn ysbrydoliaeth ac yn ysgogiad i gyrraedd y nod hwnnw.� Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri McEvoy, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

MAE RhAG wedi galw ar Lywodraeth Cymru i gynnal Ffair Ieithoedd yma yng Nghymru. Daw hyn wrth i drefnwyr baratoi i gynnal Language Show Scotland 2017 yn ninas Glasgow ar 10-11 Mawrth. Mae Ffair Iaith yr Alban, sy’n rhan o ddigwyddiad iaith mwyaf Ewrop, am ddim i’r cyhoedd, ac yn derbyn cefnogaeth swyddogol gan Lywodraeth yr Alban. Cynhelir y digwyddiad ar gyfer unrhyw un sydd yn ymddiddori mewn ieithoedd ac mae’n cynnwys seminarau, dosbarthiadau blasu iaith, fforymau byw a pherfformiadau diwylliannol mewn dathliad anhygoel o ieithoedd y byd, gan gynnwys yr Aeleg, gyda phresenoldeb amlwg gan Bòrdh na Gàidhlig, corff sy’n gweithio i hyrwyddo’r Aeleg yn yr Alban. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “ Mae’r digwyddiad hwn yn enghraifft wych o’r hyn sydd ei angen yma yng Nghymru. Dyma ddathliad bywiog, egnïol a chyffrous sy’n gosod ieithoedd lleiafrifol ochr yn ochr â ieithoedd 'mawr' y byd. Dyma’n union sydd ei angen er mwyn atgyfnerthu statws ein ieithoedd brodorol fel ieithoedd cyfoes, hyderus ac allblyg. “Roedd gan y Llywodraeth raglen i hyrwyddo ieithoedd modern, dan arweiniad CILT. Ond mae’n arwyddocaol fod y corff hwnnw wedi dirwyn i ben erbyn hyn, er bod niferoedd sy’n astudio ieithoedd modern yn disgyn bob blwyddyn. Mae angen dirfawr am athrawon iaith - pob iaith fodern gan gynnwys y Gymraeg - a byddai'n dda i'r Llywodraeth gynllunio trefn apelgar i ddenu ieithwyr y dyfodol. “Wrth i’r Llywodraeth amcanu i gyrraedd ei darged o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, bydd y gwaith o hyrwyddo’r Gymraeg yn gwbl greiddiol wrth weithredu’r polisi hwnnw yn llwyddiannus. Mae cyfle euraid yma i nifer o randdeiliaid a phartneriaid amlwg gydweithio – yn gynllunwyr iaith, y sector addysg, gan gynnwys Addysg Bellach ac Addysg Uwch a mudiadau iaith yn ehangach, gyda’r Llywodraeth yn arwain ar y gwaith. “Byddai’n gyfle penigamp i hyrwyddo manteision dwyieithrwydd ac amlieithrwydd a chynnig perspectif rhyngwladol i’r profiad ieithyddol Cymreig. Byddai Ffair Ieithoedd yn agor cil y drws ar amrywiaeth ieithyddol a diwylliannol ein cymunedau yng Nghymru ac yn dangos i’r byd ein bod yn wlad sy’n dathlu pob iaith, pell ag agos. “Byddai RhAG wrth ein bodd yn cefnogi y math hwn o ddigwyddiad yma yng Nghymru.� Diwedd Nodiadau Language Show Scotland 2017 http://www.languageshowlive.co.uk/scotland/what-is-language-show-live-scotland/ Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri McEvoy, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

MAE Rhieni dros Addysg Gymraeg yn mynnu ymddiheuriad gan y BBC am eitemau sydd wedi ymddangos ar Cymru Fyw ac ar y newyddion heddiw. Mae’r eitem yn honni bod RhAG am i bobl sy ddim am gael addysg Gymraeg symud dros y ffin. Nid yw RhAG erioed wedi dweud hyn, a fyddai RhAG byth yn arddel y fath syniad. Mae RhAG am i bawb sydd yng Nghymru allu dewis addysg Gymraeg, y model gorau o ddatblygu sgiliau llawn yn y Gymraeg a’r Saesneg. Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri McEvoy, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net neu Heini Gruffudd Swyddog Ymchwil, 01792 455410 07983506805

CYNHELIR Cyfarfod Blynyddol RhAG yr wythnos hon dan y thema ‘Addysg Gymraeg: deffro a gweithredu’. Bydd y mudiad rhieni cenedlaethol yn ymgynnull ar nos Iau, Chwefror 2il, yn Ysgol Gymraeg Bro Teyrnon, Casnewydd ac yn croesawu’r bargyfreithiwr blaenllaw Gwion Lewis i’w hannerch. Mae RhAG yn falch iawn o gynnal eu Cyfarfod Blynyddol yn ardal Casnewydd a hynny ar safle sy’n cael ei rannu ar hyn o bryd gan Ysgol Gyfun Gymraeg Gwent Is Coed – ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg cyntaf y Sir – a agorwyd ym mis Medi 2016. Meddai Gwion Lewis, "Wrth baratoi achos Ysgol Pentrecelyn y llynedd, daeth yn amlwg i mi nad dymar unig enghraifft ddiweddar o benderfyniadau pellgyrhaeddol yn cael eu gwneud yn y maes addysg yng Nghymru ar sail asesiadau ieithyddol cwbl ddiffygiol. Mae angen gwneud mwy o ddefnydd or llys i herio penderfyniadau or fath. Rwyn awyddus i drafod tactegau cyfreithiol posibl gydag eraill syn rhannu fy mhryderon." Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Mae’n fraint cael croesawu siaradwr gwadd mor nodedig atom eleni. Trwy osod chwyddwydr ar hanes Ymgyrch Pentrecelyn, rydym yn edrych ymlaen i glywed Gwion Lewis yn pwyso a mesur arwyddocâd y frwydr honno yng nghyd-destun ehangach twf Addysg Gymraeg. “Byddwn yn gofyn – ydy profiadau rhieni ar lawr gwlad yn cadarnhau bod mynediad at addysg Gymraeg yn cael ei hwyluso? Ydy polisi ar y lefel uchaf yn cael ei raeadru trwy weithredoedd llywodraeth leol ac yn cael effaith gadarnhaol yn ddigon cyflym? Ydyr drefn gynllunio ar hyn o bryd yn gosod yr amodau gorau i gyrraedd y targed uchelgeisiol o filiwn o siaradwyr erbyn 2050? “Yn wyneb hinsawdd ariannol anodd a thoriadau anorfod ar gyllidebau cyhoeddus, byddwn yn ystyried yr heriau mwyaf syn wynebu Awdurdodau Lleol wrth fynd ati i gyflawni targedau mewn perthynas â datblygiad addysg Gymraeg a pha agweddau sy’n parhau i lesteirio twf. “Ac o gofio fod pob sir yn y broses o gyflwyno ail gylch o Gynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg i sylw’r Llywodraeth, byddwn hefyd yn trafod a yw ymgyrchu yn ystyr arferol y gair yn parhau i fod yn angenrheidiol? Byddwn yn trafod sut mae gweithgarwch RhAG eisoes wedi esblygu ac yn ystyried natur ein cyfraniad fel lladmerydd dros fuddiannau rhieni mewn cyfnd sy’n parhau i fod mor gyfnewidiol. � Diwedd Nodiadau Gwion Lewis: http://www.landmarkchambers.co.uk/gwion_lewis http://rhag.net/stori.php?iaith=cym&id=186 Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

MAE RhAG wedi galw ar y Gweinidog gyda chyfrifoldeb am yr Iaith Gymraeg i wrthod mwyafrif y Cynlluniau sydd wedi’u cyflwyno yn ddiweddar gan Awdurdodau Lleol i ddatblygu Addysg Gymraeg a gofyn i siroedd ail-lunio’r Cynlluniau hynny. Dyma alwad y mudiad rhieni cenedlaethol wrth i Alun Davies AC arfarnu Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg gan siroedd i gynllunio datblygiad addysg Gymraeg dros y tair blynedd nesaf. Daw hyn ar ôl i Aelodau Cynulliad fynegi pryderon tebyg mewn llythyr trawsbleidiol yr wythnos hon. Ar y cyfan bernir fod yr ail gylch o Gynlluniau drafft sydd wedi’u cyflwyno yn annigonol ac yn ddi-uchelgais. Yn gyffredinol mae diffyg targedau pendant a mesuradwy. O ystyried mai oddeutu 22% o blant 7 oed sy’n derbyn addysg Gymraeg ar hyn o bryd, breuddwyd wag yw cyfrannu mewn modd ystyrlon at y targed cenedlaethol o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Mae’r gwendidau’n cynnwys: • Strwythur y targedau - ymddengys na fydd modd sicrhau unrhyw dwf o fewn y cylch 3 mlynedd gan fod y plant eisoes yn y system • Ychydig iawn o fanylion am sut bydd y siroedd yn darparu rhagor o leoedd ar gyfer addysg Gymraeg. • Diffyg pwyslais digonol, neu yn achos nifer o’r siroedd, dim pwyslais o gwbl ar hyrwyddo addysg Gymraeg yn rhagweithiol er mwyn symbylu twf. • Ychydig iawn o wybodaeth am sut mae siroedd am roi gwybod i rieni am fanteision addysg Gymraeg a dwyieithrwydd • Mae angen i ehangu addysg Gymraeg fod yn faen prawf yn rhaglen cyllid cyfalaf Ysgolion 21G. Meddai Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Rydym yn bryderus bod fframwaith presennol y CSGAau yn ddiffygiol. Mae angen cyfundrefn sydd yn addas at y diben, ac ar sail profiad o graffu ar set cyntaf y Cynlluniau ac wedi cael golwg ar Gynlluniau drafft 2017-20, mae’n ofid nad yw’r drefn bresennol yn gosod yr amodau gorau i gyrraedd y nod. “Mae’n glir nad yw’r mwyafrif o’r Cynlluniau hyn wedi cyrraedd y safon ddisgwyliedig gan fod aneglurder sylweddol ynglŷn â’r dulliau y bydd awdurdodau lleol yn eu mabwysiadu i gyflawni’r targedau sy’n ddisgwyliedig ohonynt. “Mae RhAG yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymateb yn gadarn i hyn, ac yn pwyso ar y Gweinidog Addysg i ddefnyddio’r grymoedd sydd yn ei feddiant i wrthod Cynlluniau gwan, cyffredinol ac amwys. Rhaid rhoi neges glir na fydd diffyg cydymffurfiaeth yn dderbyniol er mwyn cymryd y cyfle i droi consensws ac ewyllys gwleidyddol cenedlaethol yn weithredu o ddifrif ar lawr gwlad yn ystod ail gylch y Cynlluniau hyn.� Diwedd Nodiadau Trosolwg Cenedlaethol CSGAau 2017-20: http://rhag.net/dogfennau/Trosolwg%20Cenedlaethol%202017-20.pdf Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri McEvoy, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

I sylw: Alun Davies AC, Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg, 2017-20 Gwyddom i chi ysgrifennu ym mis Awst 2016, at holl Gynghorau Sir Cymru, yn gofyn iddynt gyflwyno Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg newydd i gael eu cymeradwyo gan y Llywodraeth. Cafodd y Cynghorau gyfarwyddyd gennych ar ran Llywodraeth Cymru i fod yn uchelgeisiol, ac i roi sylw i hyn, ymysg materion eraill: • “Gweledigaeth Llywodraeth Cymru yw gweld miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050� • “mwy o blant mewn addysg Gymraeg� • “os oes unrhyw ysgolion cyfrwng Cymraeg o fewn trothwy capasiti o 10% neu’n agosáu at hynny, nodwch eich cynlluniau i sicrhau bod digon o leoedd ar gael� • “Pryd cynhaliwyd asesiad addysg cyfrwng Cymraeg yn unol â Rheoliadau 2014 ddiwethaf?� • “Sut bydd yn bwriadu darparu gwybodaeth i rieni ar fanteision addysg cyfrwng Cymraeg yn eich Sir?� Mae gofynion eraill cyfarwyddyd y Llywodraeth yn cynnwys, ymysg materion eraill, cael gwell dilyniant rhwng y sectorau addysg, rhagor o ddisgyblion yn astudio pynciau trwy gyfrwng y Gymraeg a darparu gwasanaeth Cymraeg i rai ag anghenion dysgu ychwanegol. Mae RhAG wedi bwrw golwg dros Gynlluniau Strategol yr holl siroedd. Mae dau neu dri chynllun yn foddhaol, ac yn manylu ar sut y bydd addysg Gymraeg yn tyfu. Yn anffodus, fodd bynnag, mae mwyafrif helaeth y Cynlluniau Strategol yn anfanwl, yn anuchelgeisiol, ac yn anwybyddu llawer o gyfarwyddiadau’r Llywodraeth. Mae llawer o’r Cynlluniau Strategol yn ddisgrifiadol – yn disgrifo’r hyn sydd wedi digwydd – yn hytrach nag yn ddatblygiadol. Yn gyffredinol dyma’r gwendidau: • Ychydig iawn o fanylion am sut bydd y Siroedd yn darparu rhagor o leoedd ar gyfer addysg Gymraeg • Ychydig iawn o wybodaeth am sut mae Siroedd am roi gwybod i rieni am fanteision addysg Gymraeg • Bron dim sylw i ysgolion Cymraeg sy’n llawn, neu sydd o fewn 10% i’w capasiti • Ychydig o sôn am fesur y galw am addysg Gymraeg, a ninnau’n gwybod bod gwahanol Siroedd yn anwybyddu cyfarwyddyd y Llywodraeth ar sut i’w gynnal • Ychydig iawn o sylw i weledigaeth y Llywodraeth o weld twf cyflym addysg Gymraeg Nid yw’r Cynlluniau yn eu ffurf bresennol yn ‘cryfhau a chynyddu argaeledd addysg cyfrwng Cymraeg’ nac ychwaith yn arddangos yr uchelgais sy’n ddisgwyledig gan Lywodraeth Cymru. Mae angen cylch newydd o gynlluniau blaengar, mentrus a heriol, sy’n gosod hyrwyddo addysg Gymraeg wrth galon blaengynllunio darpariaeth yn y dyfodol. Yn sgil hyn, rydym yn galw arnoch i beidio â derbyn y Cynlluniau anuchelgeisiol hyn, gan ofyn i’r Cynghorau fynd ati i’w hail-lunio. Edrychwn ymlaen at gael eich ymateb. Yn gywir Llyr Huws Gruffydd AC Jeremy Miles AC Darren Millar AC

Mae RhAG wedi galw ar Bwyllgor Cynllunio Cyngor Dinas Casnewydd i roi eu cefnogaeth ar gyfer adeiladu ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg newydd ar safle Ysgol Uwchradd Duffryn, i agor ym Medi 2017. Heddiw, bydd y pwyllgor yn ystyried y cais cynllunio a gyflwynwyd, fodd bynnag, mae swyddog cynllunio yr ALl wedi argymell y dylid gwrthod y cais ar sail safbwyntiau a gyflwynwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n cyfeirio at ganllawiau a nodir yn y Nodyn Cyngor Technegol 15 (TAN 15), sy'n datgan na all risg a chanlyniadau llifogydd gael eu rheoli ar y safle. Mewn llythyr at aelodau’r Pwyllgor Cynllunio dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, "Mae'r ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg newydd arfaethedig yn cynrychioli ateb sy'n gwbl hanfodol, nid yn unig o ran dyletswyddau a chyfrifoldebau statudol yr Awdurdod Lleol, ond hefyd o ran ymrwymiad, gobeithion a disgwyliadau disgyblion, rhieni a theuluoedd Casnewydd a De Sir Fynwy. "Roedd y penderfyniad a gymerwyd gan y Cabinet nôl yng Ngorffennaf 2015, yn dynodi diwrnod hanesyddol yn natblygiad addysg cyfrwng Cymraeg yng Nghasnewydd. Yn wir, mae'r ysgol newydd yn bwysig nid yn unig o ran ei effaith ar ddatblygiad addysg cyfrwng Cymraeg yn yr awdurdod, ond hefyd yr effaith gadarnhaol a gaiff ar fywiogrwydd yr iaith Gymraeg yn yr ardal gyfagos, y rhanbarth ehangach ac yn wir yn Ne Ddwyrain Cymru. "Mae twf addysg cyfrwng Cymraeg yng Nghasnewydd wedi bod yn llwyddiant aruthrol; mae’r datblygiad hwn yn cynrychioli’r bennod nesaf a bydd yn sicrhau’r dilyniant di-dor sydd ei angen i gynnig cydraddoldeb o ran cyfle i bob disgybl yng Nghasnewydd, i gael addysg lleol o'r safon uchaf. "Byddai unrhyw benderfyniad i beidio â bwrw ymlaen â'r ysgol Gymraeg newydd ar safle Duffryn yn arwain at ganlyniadau difrifol dros ben. Heb yr ysgol newydd hon, bydd Ysgol Gyfun Gwynllyw dan ei sang yn 2016 a byddai oedi pellach i agor yr ysgol yn tanseilio ymrwymiad yr awdurdodau lleol a’u cyfrifoldeb statudol i ddarparu addysg cyfrwng Cymraeg yn lleol. Mae nifer cynyddol o ddisgyblion yn gorfod teithio allan o'r sir i gael mynediad at addysg uwchradd Gymraeg, ac mae hyn ar gost sylweddol i'r awdurdod. Hefyd byddai effaith andwyol ar Ysgol Uwchradd Duffryn, a fyddai’n colli allan ar fuddsoddiad sylweddol fel rhan o'r cynllun ehangach. "Mae rhieni plant yng Nghasnewydd a De Sir Fynwy eisoes wedi dioddef ansicrwydd sylweddol ynghylch darpariaeth cyfrwng Cymraeg i'w plant a fydd yn dechrau yn yr ysgol uwchradd ym mis Medi 2016. Mae'r cyhoeddiad am yr ysgol newydd, ethol corff llywodraethu a phenodi pennaeth wedi lleddfu’r ofnau hyn - er gwaethaf y cynnig i leoli'r ysgol mewn llety dros dro am flwyddyn. Mae’r 80 o blant sydd wedi gwneud cais i ddechrau yn yr ysgol newydd ym Medi 2016 yn haeddu safle parhaol a diogel ar gyfer eu hysgol. "Rydym yn annog yr awdurdod lleol i ganiatáu'r cais hwn, yn amodol ar weithio gyda'r asiantaethau perthnasol i sicrhau bod mesurau addasu yn cael eu cymryd i liniaru unrhyw risg, a bod cynllun rheoli llifogydd cadarn a gwacáu yn ei le fel mater o frys; er budd cymunedau ysgol yn Ysgol Uwchradd Duffryn, yr ysgol Gymraeg newydd a'r gymuned leol yn ehangach. "Bydd Cyngor Dinas Casnewydd yn torri tir newydd wrth agor yr ysgol newydd hon, mae’n gyfle gwerthfawr na ellir ei golli." diwedd Nodiadau Mae'r cynnig yn benllanw blynyddoedd o waith helaeth a manwl iawn ar sail ranbarthol sydd wedi arwain at y pwynt hollbwysig hwn yn y gwaith o gynllunio a chyflwyno yr ysgol newydd arfaethedig. Mae'n esiampl o waith partneriaeth rhwng Casnewydd a Sir Fynwy ac sydd wedi derbyn swm sylweddol o arian cyfatebol gan raglen gyllid cyfalaf Llywodraeth Cymru - Ysgolion yr 21ain Ganrif - sy'n arwydd clir o hyder Llywodraeth Cymru yn y datblygiad. Mae'r ysgol newydd yn ffurfio rhan ganolog o Gynllun Strategol y Gymraeg mewn Addysg Cyngor Dinas Casnewydd (CSGA), sy’n ddogfen statudol ac wedi derbyn sêl bendith Llywodraeth Cymru, ac sy'n dangos ymrwymiad yr awdurdod i dwf parhaus addysg cyfrwng Cymraeg o fewn ei ffiniau. www.newport.gov.uk/documents/Schools-and-Education/Newport-Welsh-in-Education-Strategic-Plan-(WESP)-Annual-Review-FINAL-Eng.pdf

Dylai darpariaeth cyfrwng Cymraeg fod yn elfen greiddiol a chanolog o ddeddfwriaeth newydd arfaethedig Llywodraeth Cymru ar gyfer maes Anghenion Dysgu Ychwanegol ac nid ystyriaeth ymylol fel sydd ar hyn o bryd. Dyma yw galwad Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru (UCAC) a mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) wrth ymateb i ymgynghoriad ar y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) drafft sy’n dirwyn i ben ar Ragfyr 18fed. Ymhellach at hynny mae’r mudiadau’n galw am gadarnhau bod iaith yn angen (need) fel egwyddor sylfaenol ar wyneb y Bil, a thrwy hynny sefydlu’r hawl i ddewis a derbyn darpariaeth neu wasanaeth cefnogol trwy gyfrwng y Gymraeg. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG,“Polisi cenedlaethol Llywodraeth Cymru yw cynyddu’r cyfleoedd i gael mynediad at addysg Gymraeg trwy ehangu’r ddarpariaeth. Tra bod twf wedi bod mewn addysg cyfrwng Cymraeg a dwyieithog, nid oes tystiolaeth o dwf cyffelyb yn y ddarpariaeth ar gyfer plant a phobl ifainc ag anghenion addysgol ychwanegol. “Mae’n syfrdanol felly bod ystyriaethau allweddol yn ymwneud â’r iaith Gymraeg yn parhau i fod ar goll yn y Bil a’r dogfennau ategol. Caiff unrhyw ymdrechion i sefydlu cyfundrefn sy’n fwy cynhwysol a chyfannol drwy’r cynigion deddfwriaethol dan sylw eu tanseilio’n syth o ganlyniad i ddiffyg cydnabyddiaeth o’r cyd-destun ieithyddol yng Nghymru. “Credwn fod llunio deddfwriaeth newydd a mawr ei angen yn y maes yn cynnig cyfle i osod gwaelodlin a fyddai’n sefydlu’r egwyddor o hawl i ddarpariaeth ar gyfer disgyblion gydag anhawsterau dysgu yn unol â dewis iaith y rhiant. Galwn ar y Llywodraeth i beidio afradu’r cyfle hwnnw trwy ailedrych ar y drafft presennol i sicrhau na fydd darpariaeth ADY cyfrwng Cymraeg yn parhau i fod ar sail loteri cod post.” Dywedodd Elaine Edwards, Ysgrifennydd Cyffredinol UCAC "Rydym ni wedi cael siom a sioc nad oes yr un cyfeiriad at y Gymraeg yn y Bil drafft. O'r herwydd, nid oes unrhyw obaith gan y Bil ar ei ffurf bresennol i fynd i'r afael â'r problemau systemig o ran darpariaeth Gymraeg ar gyfer plant a phobl ifanc ag Anghenion Dysgu Ychwanegol - sef rhai'n o'n dysgwyr fwyaf bregus. "Er bod llawer i'w groesawu yn y Bil, mi fydd yn anodd i UCAC roi ei gefnogaeth iddo oni bai bod cydnabyddiaeth o'r egwyddor sylfaenol o drin y Gymraeg a'r Saesneg yn gydradd." diwedd

Mae RhAG wedi croesawu adroddiad Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad ar Gynlluniau y Gymraeg mewn Addysg a gyhoeddwyd heddiw. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Mae’r adroddiad yn crynhoi prif bryderon RhAG ac yn adnabod nifer o’r prif wendidau yn y gyfundrefn bresennol. Mae pob un o’r argymhellion yn gadarnhaol ac i’w croesawu’n fawr. Rydym yn ddiolchgar i’r Pwyllgor am roi ystyriaeth o ddifrif i dystiolaeth rhanddeiliaid yn y maes ac adlewyrchu hynny’n llawn yn yr adroddiad. “Mae RhAG o’r farn nad yw trefn bresennol hyrwyddo a chefnogi addysg Gymraeg yn ddigonol. Er bod rhaid i Awdurdodau Lleol gyflwyno Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg, nid oes gan y cynlluniau hyn ddannedd go iawn. Yn gyffredinol mae awdurdodau lleol yn araf yn ymateb i’r galw sy’n golygu mai araf iawn yw’r twf ar hyn o bryd. Felly mae cryfhau’r drefn gynllunio presennol yn gwbl hanfodol er mwyn cyflymu twf addysg Gymraeg ledled Cymru a bydd yn braf gweld gweithredu ar hyrwyddo addysg Gymraeg yn unol ag argymhellion yr adroddiad dan sylw. “Edrychwn ymlaen at ymateb y Gweinidog Addysg i’r argymhellion hyn maes o law ac i gydweithio trylwyr rhwng y Llywodraeth ac AALLau yn y dyfodol.” diwedd

Mae angen gosod targed o gael 50% o ddisgyblion 7 oed mewn addysg Gymraeg erbyn 2030. Dyma un o brif alwadau RhAG wrth lansio maniffesto etholiadau’r Cynulliad yr wythnos hon. Mae Iaith addysg, iaith gwlad, yn nodi prif flaenoriaethau’r mudiad ar gyfer datblygu ac ehangu addysg Gymraeg gan Lywodraeth nesaf Cymru. Cynhelir y digwyddiad ar nos Fawrth 24 Tachwedd am 6yh yn Nhŷ Hywel, Bae Caerdydd gyda nawdd trawsbleidiol gan Suzy Davies, Keith Davies, Aled Roberts AC a Simon Thomas AC. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Rydym yn falch o’r cyfle i amlinellu ein syniadau fel mudiad ar gyfer cyflymu twf addysg Gymraeg ledled Cymru. Mae RhAG o’r farn nad yw trefn bresennol hyrwyddo a chefnogi addysg Gymraeg yn ddigonol. Er bod rhaid i Awdurdodau Lleol gyflwyno Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg, nid oes gan y cynlluniau hyn ddannedd go iawn. Yn gyffredinol mae awdurdodau lleol yn parhau i osgoi eu cyfrifoldebau sy’n golygu mai araf iawn yw’r twf ar hyn o bryd. Mae Iaith addysg, iaith gwlad yn manylu ar y prif feysydd sydd angen sylw dybryd, gan gynnwys mesur y galw, cyflymu twf ysgolion cynradd a’r sector cyn ysgol, cynyddu darpariaeth Dechrau’n Deg, marchnata addysg Gymraeg a chludiant. Byddai mynd i’r afael â’r materion hyn yn golygu bod cyrraedd targed o 50% o blant 7 oed mewn addysg Gymraeg erbyn 2030 yn realistig. “I sicrhau bod cynnydd pendant a chyflym yn digwydd, mae RhAG hefyd yn galw am lunio Bil Addysg Cyfrwng Cymraeg yn ystod tymor nesaf y Cynulliad er mwyn cryfhau’r seilwaith deddfwriaethol presennol. Ar hyn o bryd mae’r holl ddeddfwriaeth berthnasol yn ddarniog, annigonol neu wedi’i ymgorffori mewn deddfau eraill. Mewn sawl agwedd nid oes unrhyw ddeddfwriaeth yn bodoli o gwbl. Mae RhAG yn argymell llunio Bil a fyddai’n fodd o gwmpasu rhychwant anghenion y maes trwy dynnu ynghyd yr holl edeifion cyfreithiol presennol a chynnig eglurder cyfreithiol diamwys yn y dyfodol.” Dywedodd Suzy Davies AC, "Mae twf addysg Gymraeg yn y dyfodol yn dibynnu ar gael y system addysg yn iawn. Yr wyf yn edrych ymlaen at glywed pa syniadau sydd gan RhAG i helpu gyda hyn." Ategodd Keith Davies AC, “Hoffwn groesawu cyhoeddiad maniffesto Rhieni dros Addysg Gymraeg. Mae gennym gyfrifoldeb i gynnal yr iaith Gymraeg fel iaith fyw ac fel iaith byw. Y ffordd orau i wneud hyn yw hybu’r Gymraeg fel iaith addysg.” Meddai Simon Thomas AC, “Rydw i yn falch iawn o noddi'r digwyddiad. Cred y Blaid mae angen sicrhau bod pob plentyn yn cael addysg ar hyd y sbectrwm iaith gan gynnwys rhywfaint drwy gyfrwng y Gymraeg a chyfle i gael addysg Gymraeg yn y Cyfnod Sylfaen.” Ychwanegodd Aled Roberts AC “Mae’n fraint cael noddi lansiad maniffesto RhAG wrth inni symud tuag at etholiadau’r Cynulliad. Mi fydd mewnbwn rhieni yn bwysig wrth inni gynllunio ar gyfer datblygiad pellach addysg cyfrwng Cymraeg.” diwedd Nodiadau Gellir canfod copi o’r maniffesto yma: http://www.rhag.net/dogfennau/maniffesto_Rhag_2015_Cymraeg_terfynol.pdf Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae RhAG wedi ysgrifennu at holl aelodau Cabinet Cyngor Powys yn pwyso arnynt i fabwysiadu’r egwyddor mai ysgolion Cymraeg penodedig (categori 2A) yw’r model a ffefrir wrth gyflwyno addysg uwchradd Gymraeg ym Mhowys. Daw hyn wrth i’r Cabinet ymgynnull bore yfory i drafod, ymysg materion eraill, (i) adroddiad gan Ymgynghoriaeth Sbectrwm sy’n trafod Adolygu Addysg Uwchradd yng Ngogledd Powys sy’n canolbwyntio ar Addysg Gymraeg/dwy ffrwd a (ii) cydgrynhoi ffrwd Gymraeg bresennol Ysgol Uwchradd Aberhonddu yn Ysgol Uwchradd Llanfair-ym-Muallt. Dyma’r llythyr yn llawn: Annwyl Gynghorydd Ysgrifennaf atoch fel aelod o Gabinet Cyngor Powys cyn i chi ymgynnull yfory i drafod materion o bwys eithriadol mewn perthynas â datblygiad Addysg Gymraeg yn y sir. Cyfeiriaf yn benodol at: • Adolygu Addysg Uwchradd yng Ngogledd Powys gan ganolbwyntio ar Addysg Gymraeg/dwy ffrwd • Y ffrwd Gymraeg yn Ysgol Uwchradd Aberhonddu Ar ran aelodau RhAG ym Mhowys a rhieni’r Sir, ac yn unol ag argymhellion adroddiad Ymgynghoriaeth Sbectrwm, erfyniwn arnoch i fabwysiadu’r egwyddor mai ysgolion Cymraeg penodedig (categori 2A) yw’r model a ffefrir wrth gyflwyno addysg uwchradd Gymraeg ym Mhowys. Mae sicrhau cydraddoldeb dewis a chyfle gwirioneddol i deuluoedd sy’n dymuno i’w plant dderbyn addysg uwchradd gyflawn trwy gyfrwng y Gymraeg yn llwyr ddibynnu ar hynny. Ers cryn amser, daeth yn amlwg nad yw’r gyfundrefn bresennol yn gynaliadwy, yn addysgol, ieithyddol nac yn ariannol. Nid yw’r drefn fel ag y mae yn darparu cyfleoedd cyfartal i ddisgyblion Powys dderbyn addysg uwchradd gyflawn trwy gyfrwng y Gymraeg, ar hyn o bryd, teithio allan o’r sir yw’r unig ffordd o gael mynediad at ddarpariaeth o’r fath. Yn ne’r Sir mae nifer cynyddol o ddisgyblion yn gwneud y daith honno: ni all hyn fod yn sefyllfa dderbyniol. Yng ngwyneb cynlluniau i fuddsoddi’n sylweddol i weddnewid y sector cyfrwng Saesneg ym Mhowys, mae angen gweledigaeth yr un mor bellgyrhaeddol o safbwynt addysg Gymraeg. Mae hwn yn gyfle euraidd i drawsnewid darpariaeth cyfrwng Cymraeg ym Mhowys er gwell. Byddai sefydlu ysgolion uwchradd Cymraeg cyntaf Powys yn torri’r cylch caeth presennol ac yn gweddnewid y tirlun o safbwynt addysg Gymraeg yn y sir, yn unol â disgwyliadau Llywodraeth Cymru i gryfhau dwyieithrwydd. Mae RhAG eisoes wedi mynegi barn yn gyhoeddus ar hyn, gan fanylu bod angen mwy nag un ysgol er mwyn gwireddu’r weledigaeth hon. Mae Ysgol Bro Hyddgen wedi datblygu dros y blynyddoedd i weithredu fel ysgol Gymraeg fwy neu lai, ac felly cam naturiol fyddai ffurfioli hynny. Y lleoliad mwyaf rhesymegol ar gyfer ysgol Gymraeg i wasanaethu gogledd ddwyrain y sir - yn seiliedig ar y ddarpariaeth ar hyn o bryd - yw Llanfair Caereinion – mae lefel bresennol y ddarpariaeth Gymraeg ynghyd â’r lleoliad daearyddol canolog yn gwneud hynny’n gynnig synhwyrol ac ymarferol. Yn yr un modd mae angen cynnig cyfleoedd cyfatebol yn ne’r sir, trwy sicrhau bod Llanfair-ym-Muallt yn cynnig ystod llawn o gyrsiau Cymraeg, a sefydlu cytundeb traws-sirol i’r rhai sydd am barhau i dderbyn addysg Gymraeg, yn arbennig o safbwynt darpariaeth ôl 16, allu teithio i ysgolion Cymraeg mewn siroedd cyfagos. Cyfuno ac atgyfnerthu’r ddarpariaeth yn Llanfair-ym-Muallt fyddai’n cynnig y siawns orau o wireddu hynny. Yng ngwyneb pwysau cyllidol aruthrol, daeth yr amser i Aelodau Etholedig Powys gymryd penderfyniadau anodd a gaiff effaith ar ddarparu addysg ym Mhowys am y chwarter canrif nesaf. Nid oes gwadu bod y cyfrifoldeb sydd arnoch yn enfawr – y cyfrifoldeb i roi chwarae teg gwirioneddol i holl blant a phobl ifanc Powys ac i sicrhau bod mwy o ddisgyblion yn cael mynediad llawn at fanteision diamheuol addysg Gymraeg yn y sir hon. Mae hwn yn gyfle euraidd i drawsnewid darpariaeth cyfrwng Cymraeg ym Mhowys er gwell. Mae polisi cenedlaethol Llywodraeth Cymru – sydd wedi’i ymgorffori yn y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg genedlaethol - yn gosod nod o wella a chynyddu’r dilyniant rhwng cyfnodau allweddol, ac yn arbennig rhwng y cynradd a’r uwchradd. Hefyd mae’n gosod nod o gynyddu’r nifer o blant 7 oed sy’n derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg. Byddai cymryd camau pendant yn y sector uwchradd yn cael effaith gadarnhaol ar hynny ac yn caniatáu i Gyngor Powys gyrraedd targedau cenedlaethol sydd wedi’i pennu gan Lywodraeth Cymru. Byddwch yn ymwybodol fod ymrwymiadau yng Nghynllun y Gymraeg mewn Addysg 2014-17 Cyngor Powys, dogfen sy’n statudol, i wneud cynnydd ar y materion dan sylw: daeth yn hen bryd gweithredu a chyflawni’r addewidion hynny. Mae sefydlu ysgolion penodedig cyfrwng Cymraeg felly yn elfen allweddol o flaengynllunio strategol y Cyngor ac yn garreg sylfaen anhepgorol o safbwynt datblygiad ehangach addysg Gymraeg ym Mhowys. Ni ellir cyfiawnhau llusgo traed ymhellach ac amddifadu cenhedlaeth arall o ddisgyblion Powys o’r cyfle sylfaenol sydd ar gael i’r mwyafrif o’u cyfoedion yng ngweddill Cymru. Mae’r galw a’r angen yn glir: rhaid cymryd camau pendant i sefydlu’r ddarpariaeth fydd yn bodloni hynny. Mae hwn yn gyfle euraidd i drawsnewid darpariaeth cyfrwng Cymraeg ym Mhowys er gwell. Am y rhesymau sydd wedi’I hamlinellu uchod felly galwn arnoch i gefnogi’r argymhellion fydd ger eich bron yfory ac i flaenoriaethu lles a buddiannau plant a phobl ifanc Powys uwchlaw popeth arall. Galwn arnoch i anrhydeddu ffydd ac ymddiriedaeth rhieni a disgyblion Powys ynddoch chi fel eiriolwyr a chynrychiolwyr cymunedau Powys. Galwn arnoch i gofleidio gweledigaeth bellgyrhaeddol ar gyfer twf Addysg Gymraeg ac ar gyfer dyfodol hirdymor yr iaith Gymraeg yn y Sir. Mae’r allwedd yn eich dwylo chi. Diolch o flaen llaw am ystyried y sylwadau hyn. Ceri Owen Ar ran Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) diwedd Nodiadau Papurau’r cyfarfod: http://www.powys.gov.uk/cy/democratiaeth/dyddiadur-cyfarfodydd-a-phwyllgoraur-cyngor/?membs2%5Bformname%5D=meeting_form&membs2%5BmeetingId%5D=2015-09-29c1 Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae peryglon na fydd dosbarth cychwynnol ar gyfer Grangetown a Thre-biwt yn agor fis Medi yma yn arwydd o fethiannau ehangach Cyngor Caerdydd mewn perthynas â chynllunio darpariaeth Addysg Gymraeg ar draws y ddinas. Dyma ymateb mudiad RhAG i ofidiau rhieni lleol na fydd y Cyngor yn cadw at eu haddewid i agor y dosbarth cychwynnol ar safle Ysgol Parc Ninian, sef egin yr ysgol newydd a ddylai agor ar safle parhaol yn 2017. Ar sail ffigyrau’r Cyngor ar gyfer Gorffennaf, mae RhAG yn ymwybodol bod 105 o ddisgyblion a gyflwynodd gais dewis cyntaf am le yn ysgolion Cymraeg y ddinas wedi’i gwrthod. Yn sgil hynny, does wybod faint sydd wedi’i eu colli i’r sector cyfrwng Saesneg nac ychwaith faint sydd o hyd yn y system apeliadau. Mae hynny’n cynrychioli colled o 13% o holl geisiadau Addysg Gymraeg i’r Dosbarth Derbyn ar gyfer Medi 2015. Roedd y golled ar gyfer Medi 2014 oddeutu 5%. Meddai Michael Jones ar ran RhAG Caerdydd, “ Dylai clychau rhybudd fod yn canu gan fod problemau niferus i’w canfod ledled y ddinas. Yn y dwyrain, rhwng Bro Eirwg a Phenypil mae 13 plentyn wedi methu cael lle heb ysgol arall agos yn bosibilrwydd ymarferol. Mae Glan Morfa wedi bod yn gwrthod disgyblion ers 3 mlynedd a mwy, a’r un sefyllfa sydd yno eleni gyda 5 cais wedi’i gwrthod. Yn y gogledd mae sefyllfa Mynydd Bychan (gwrthodwyd 19) yn annerbyniol a dyw’r Wern ar 75 ddim yn gallu cwrdd â’r galw gyda 3 heb gael lle. Roedd y ceisiadau ar gyfer Melin Gruffydd 7 dros eu rhif safonol a Phencae yn 21. Yn y gorllewin mae angen dybryd i wneud rhywbeth ar gyfer Nant Caerau ac roedd Treganna yn orlawn o 16 cais. “Mae angen gweithredu ar unwaith trwy ymestyn y ddarpariaeth bresennol fel datrysiad dros dro ac agor ysgolion newydd i gwrdd â’r galw. Mae anrhydeddu’r ymrwymiad i agor dosbarth cychwynnol Grangetown a Thre-biwt yn rhan anhepgorol o gynlluniau’r Cyngor i ddatblygu addysg Gymraeg yn y ddinas, fel sydd wedi’i ymgorffori yng Nghynllun Strategol y Gymraeg mewn Addysg Cyngor Caerdydd, dogfen statudol sydd wedi derbyn sêl bendith y Gweinidog Addysg. Er bod y sir wedi cyhoeddi eu bwriad i fwrw ‘mlaen gyda’r dosbarth, roedd y ffaith na wnaed rhieni yn hysbys o hynny tan fis Mai ac na chafodd y trefniadau eu cadarnhau tan fis Awst, yn llawer rhy hwyr; felly mae’r argyfwng presennol yn ffrwyth diffyg gweithredu’n ddigon cynnar sydd wedi sigo ffydd a hyder rhieni’r ardal. Mae angen i’r arweinyddiaeth bresennol adfer hynny trwy gymryd rheolaeth o’r sefyllfa a chynnig arweiniad rhagweithiol a chadarn, a hynny ar fyrder. “Yn ychwanegol at hynny, galwn ar Gyngor Caerdydd i gynnal adolygiad brys o ddalgylchoedd yr ysgolion cyfrwng Cymraeg ynghyd ag adolygu’r broses derbyn i ysgolion er mwyn cynnig mwy o degwch a sicrwydd i rieni wrth wneud ceisiadau am leoedd mewn ysgolion Cymraeg.” diwedd

Dyma fydd pwnc trafod Cyfarfod Cyhoeddus RhAG ar faes y Brifwyl ym Meifod eleni. Cynhelir y sesiwn am 12 y.p. Dydd Mercher Awst 5ed ym Mhabell Cymdeithasau 1. Dan gadeiryddiaeth Dr Hywel Glyn Lewis, Prifysgol Cymru, Y Drindod Dewi Sant, bydd y siaradwyr gwadd yn cynnwys Aled Morgan Hughes ar ran Gwir Ddwyieithrwydd i Bawb sef ymgyrch gan drigolion lleol sydd o blaid sefydlu ysgolion uwchradd penodedig Cymraeg ym Mhowys ac Elin Maher, ar ran RhAG Casnewydd, fydd yn rhannu profiadau ymdrech lwyddiannus i sefydlu ysgol gyfun Gymraeg gyntaf Casnewydd, sy’n agor ym Medi 2016. Mae RhAG eisoes wedi galw ar Gyngor Powys i gynnwys cynlluniau pendant i sefydlu ysgolion uwchradd penodedig Cymraeg fel egwyddor diamwys yn sail i’r adolygiad presennol i ad-drefnu addysg uwchradd yn y Sir. Bydd argymhellion parthed hyn yn mynd gerbron y Cabinet ym mis Medi. Meddai Ceri Owen ar ran RhAG, “Mae Powys yn un o’r ychydig siroedd sy’n parhau i fod heb ysgol uwchradd Gymraeg. Yng ngwyneb cynlluniau i fuddsoddi’n sylweddol i weddnewid y sector cyfrwng Saesneg ym Mhowys, mae angen gweledigaeth yr un mor bellgyrhaeddol o safbwynt addysg Gymraeg. Byddai sefydlu ysgolion uwchradd penodedig Cymraeg yn torri’r cylch caeth presennol ac yn gweddnewid y tirlun o safbwynt addysg Gymraeg yn y sir, yn unol â disgwyliadau Llywodraeth Cymru i gryfhau dwyieithrwydd. Mae’n gyfle euraidd i drawsnewid darpariaeth cyfrwng Cymraeg ym Mhowys er gwell. Nid yw parhau â’r sefyllfa bresennol yn opsiwn hyfyw na chynaliadwy – mae angen newid radical a datrysiad fydd yn cynnig tegwch i bawb, a hynny fel mater o frys.” diwedd Nodiadau Datganiad blaenorol gan RhAG: http://www.rhag.net/stori.php?iaith=cym&id=173 Ymgyrch Gwir Ddwyieithrwydd i Bawb: https://www.facebook.com/profile.php?id=100009776593947&fref=ts&ref=br_tf Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Bydd grŵp Gweithredu dros Rieni Ysgol Gymraeg Nant Caerau yn cyflwyno deiseb i Gyngor Caerdydd heddiw. Mae 185 o gefnogwyr wedi llofnodi’r ddeiseb, sy’n galw am well buddsoddiad mewn Addysg Gymraeg a chynnydd yn nifer y lleoedd cyfrwng Cymraeg sydd ar gael yn ardaloedd Trelai a Chaerau i ddiwallu’r galw cynyddol. Bydd y Cynghorydd Peter Bradbury, sy’n cynrychioli ward Trelái, yn derbyn y ddeiseb ar ran y rhieni ac yn ei chyflwyno i’r cyngor. Sefydlwyd y grŵp i ymgyrchu am well adnoddau a chyfleusterau yn Ysgol Gymraeg Nant Caerau, sef yr unig ysgol gynradd Gymraeg sy’n gwasanaethu’r ardal. Yn ôl Cyfrifiad 2011 roedd gan Caerau a Threlái boblogaeth gyfunol o 14,603 ac eto dim ond 30 o leoedd cyfrwng Cymraeg sydd ar gael yno. Meddai Sonia Holmes ar ran grŵp Gweithredu dros Rieni Ysgol Gymraeg Nant Caerau, " Mae’r ddeiseb hon yn gam pellach yn ein hymgyrch i sicrhau chwarae teg i addysg Gymraeg yn Nhrelái a Chaerau. Mae'r sefyllfa bresennol sy'n wynebu'r ysgol yn dangos yn glir fod y Cyngor wedi methu ymateb yn ddigon rhagweithiol i'r galw cynyddol am addysg Gymraeg yn ein hardal. Rydym yn gobeithio y byddant yn gwrando ar ein pryderon ac yn gweithredu ar fyrder.” diwedd Nodiadau Sefydlwyd y Grŵp Ymgyrchu yn sgil methiant Cyngor Caerdydd i fuddsoddi yn ddigonol yn adeilad Ysgol Natn Caerau – oedd cyn hynny’n gartref i Ysgol Fabanod – er mwyn cwrdd ag anghenion ysgol ar gyfer disgyblion 3-11 mlwydd oed. Agorwyd yr ysgol yn 2007, yn wreiddiol mewn ystafelloedd dosbarth gwag yn Ysgol Holy Family, Pentrebaen cyn iddynt symud i'r safle presennol yn 2010. Mae’r ymgyrch wedi ysgrifennu at y Cynghorydd Sarah Merry, Aelod Cabinet dros Addysg a Sgiliau gan nodi tri phrif faes sy'n peri pryder ac yn ei gwahodd i ymweld â'r ysgol. Mae’r materion amlygwyd fel a ganlyn: • Sicrhau darpariaeth ddigonol ar gyfer y 21 o blant na chafodd le yn y dosbarth Derbyn ar gyfer Medi 2015 • Unioni’r diffygion presennol yn y cyfleusterau a'r adnoddau sydd ar gael i'r ysgol • Cynyddu ac ehangu nifer y lleoedd ysgol cyfrwng Cymraeg yn yr ardal leol

Mae RhAG a rhieni lleol heddiw wedi croesawu penderfyniad cabinet Cyngor Casnewydd i roi sêl bendith ar gynlluniau i agor Ysgol Uwchradd Gymraeg gyntaf y sir. Cafwyd penderfyniad unfrydol mewn cyfarfod arbennig oedd wedi ei gynnull i drafod dau wrthwynebiad a ddaeth i law yn ystod y cyfnod ymgynghori. Caiff yr ysgol newydd, sy’n bartneriaeth gwerth £17m rhwng Cyngor Casnewydd, Cyngor Sir Fynwy a Llywodraeth Cymru, ei lleoli ar dir Ysgol Uwchradd Dyffryn, yn ne orllewin y ddinas, a bydd yn derbyn 90 o ddisgyblion ym Medi 2016. Meddai Elin Maher, rhiant lleol a chadeirydd RhAG Casnewydd, “Mae penderfyniad Cyngor Dinas Casnewydd heddiw yn benllanw degawdau o ymgyrchu, addysgu a gwaith caled. Mae rhieni, athrawon a swyddogion wedi cyfrannu at wireddu'r penderfyniad hwn. O'r diwedd, bydd ysgol Uwchradd Gymraeg leol ar gael i'n plant." Ychwanegodd Lynne Davies, rhiant lleol a chadeirydd cenedlaethol RhAG “Mae penderfyniad hir-ddisgwyliedig heddiw i’w groesawu’n wresog. Gyda Addysg Gymraeg dan warchae neu'n colli tir mewn ardaloedd eraill, mae'n arwyddocaol fod y De ddwyrain yn arwain y ffordd. Dyma ddynodi cyfnod newydd a chyffrous i’r iaith Gymraeg yn yr ardal hon ble mae’r frwydr ieithyddol yn ddyddiol ond lle mae cynnydd sylweddol yn cael ei wneud. Mae heddiw yn brawf diamheuol o hynny.”

Mae RhAG wedi galw am lunio Bil Addysg Cyfrwng Cymraeg yn ystod tymor nesaf y Cynulliad er mwyn cryfhau’r seilwaith ddeddfwriaethol bresennol. Bydd yr alwad yn ganolog i dystiolaeth RhAG wrth i’r mudiad ymddangos gerbron aelodau Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad yfory. Byddai RhAG yn dymuno fod y meysydd canlynol yn rhai blaenllaw i’w cynnwys mewn unrhyw ddeddfwriaeth newydd: • Gweithredu ar ganfyddiadau arolygon mesur y galw mewn cyfnod rhesymol • Dilyniant ieithyddol er mwyn atal disgyblion rhag llithro o’r Gymraeg fel iaith gyntaf i ail-iaith. • Gweithredu effeithiol wrth gynllunio addysg Gymraeg. Mae hyn yn cynnwys gwireddu addewidion o ddatblygiadau cynhwysiedig mewn cynllun • Sicrhau nad oes modd i siroedd weithredu mewn modd sydd yn gwanychu neu lastwreiddio’r ddarpariaeth bresennol. • Sefydlu system i wneud yn iawn (redress) neu i gosbi siroedd sy’n methu cyflawni eu dyletswydd i wireddu ymrwymiad (au) yn y CSGAau. • Datganiad yn rhoi sicrwydd o gludiant am ddim i’r ysgol Gymraeg agosaf i ddisgyblion 3-18 oed • Sicrhau bod holl feysydd polisi perthnasol Llywodraeth Cymru yn cyd-gysylltu gyda'r Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg e.e Dechrau'n Deg, Teuluoedd yn Gyntaf, Cymunedau'n Gyntaf ayyb • Pennu targedau penodol er mwyn hyfforddi, recriwtio a chynyddu’r gweithlu Meddai Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol y mudiad, “Mae RhAG o’r farn bod angen cymryd camau statudol pellach i gryfhau’r drefn gynllunio. Ar hyn o bryd mae’r holl ddeddfwriaeth berthnasol yn ddarniog, annigonol neu wedi’i ymgorffori mewn deddfau eraill. Mewn sawl agwedd nid oes unrhyw ddeddfwriaeth yn bodoli o gwbl. Mae RhAG yn argymell llunio Bil Addysg Cyfrwng Cymraeg a fyddai’n fodd o gwmpasu rhychwant anghenion y maes trwy dynnu ynghyd yr holl edefynnau cyfreithiol presennol a chynnig eglurder cyfreithiol diamwys yn y dyfodol. Ychwanegodd Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG, “Mae gennym gyfundrefn newydd yn y Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg ond ar hyn o bryd nid oes gan y cynlluniau hyn ddannedd go iawn. Mae gormod o Awdurdodau Lleol yn parhau i weithredu mewn ffyrdd sy’n tanseilio nodau ac amcanion Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg y Llywodraeth; yn wir gellid dadlau nad yw’r drefn newydd wedi atal hynny o gwbl. Mae angen mynd i’r afael â hyn ar fyrder os ydym am gyrraedd targedau twf y Strategaeth, sef 30% o blant 7 oed yn derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2020. Byddai deddfwriaeth gadarn a chyhyrog yn gosod sylfaen gref i wireddu hynny.”

Meddai Cangen RhAG RhCT: "Rydym yn pryderu beth fydd yn digwydd i Addysg Gymraeg yn Rhondda Cynon Taf yn sgil cyhoeddi'r ymgynghoriad 'Cludo Disgyblion o'r Cartref i'r Ysgol'. "Mae ffigurau'r Cyngor yn dangos bod 1,582 o blant yn teithio ar fws i ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg, o gymharu â 282 o blant sy'n teithio ar fws i ysgolion cynradd cyfrwng Saesneg. Mae 93% o’r plant cynradd yr effeithir arnynt os gweithredir yr argymhellion yn derbyn addysg gyfrwng Cymraeg. Dim ond 20% o blant sydd mewn addysg gyfrwng Cymraeg, felly byddai’r newid yn effeithio ar addysg Gymraeg mewn ffordd gwbl anghymesur. Byddai’n gosb ariannol i rieni sy'n dewis addysg Gymraeg i'w plant. Mae pob plentyn mewn ysgol gynradd am wyth mlynedd ac felly mae'r ymrwymiad ariannol yn sylweddol. "Mae'n ddyletswydd erbyn hyn ar bob awdurdod addysg i hyrwyddo mynediad i addysg Gymraeg. Dyna bolisi llywodraeth Lafur Cymru. Dywed Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 bod yn rhaid..."hyrwyddo mynediad at addysg a hyfforddiant trwy gyfrwng y Gymraeg". Mae'r cyngor felly'n argymell mynd yn gwbl groes i'r gyfraith trwy lesteirio mynediad at addysg Gymraeg. Byddai hefyd yn tanseilio Cynllun Strategol y Gymraeg mewn Addysg RhCT sy’n gosod cyfrifoldeb statudol ar yr awdurdod i gynyddu’r niferoedd sy’n derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg. "Gofynnwn felly i'r Cyngor beidio â bwrw ymlaen â'r cynlluniau hyn."

Dylai cynigion i ad-drefnu addysg uwchradd ym Mhowys gynnwys cynlluniau pendant i sefydlu ysgolion uwchradd penodedig Cymraeg ac i hynny fod yn egwyddor diamwys sy’n sail i’r holl adolygiad. Dyma alwad RhAG mewn ymateb i Adolygiad Uwchradd Gogledd Powys a’r ymgynghoriad ffurfiol i gau’r ffrwd Gymraeg yn Ysgol Uwchradd Aberhonddu sy’n rhan o ymarferiad ehangach i ad-drefnu darpariaeth uwchradd ledled y sir. Mae RhAG wedi manylu y dylai unrhyw ad-drefnu sicrhau ysgolion penodedig Cymraeg ym Machynlleth a Llanfair Caereinion a sicrwydd y bydd darpariaeth gyflawn Gymraeg yn Llanfair ym Muallt, er mwyn sicrhau cydraddoldeb dewis a chyfle gwirioneddol i ddisgyblion sy’n dymuno derbyn eu haddysg uwchradd trwy gyfrwng y Gymraeg yn y sir. Dywedodd Ceri Owen ar ran RhAG, “ Daeth yn amlwg ers cryn amser nad yw’r gyfundrefn bresennol yn gynaliadwy, naill ai’n addysgol nac yn ariannol. Nid yw’r drefn presennol yn darparu cyfleoedd cyfartal i ddisgyblion Powys dderbyn addysg uwchradd gyflawn trwy gyfrwng y Gymraeg gan fod yn rhaid teithio allan o’r sir er mwyn cael addysg uwchradd Gymraeg ar hyn o bryd. Felly yng ngwyneb cynlluniau i fuddsoddi’n sylweddol i weddnewid y sector cyfrwng Saesneg ym Mhowys, mae angen gweledigaeth yr un mor bellgyrhaeddol o safbwynt addysg Gymraeg. Mae hwn yn gyfle euraidd i drawsnewid darpariaeth cyfrwng Cymraeg ym Mhowys er gwell. “Byddai sefydlu ysgolion uwchradd Cymraeg cyntaf Powys yn torri’r cylch caeth presennol ac yn gweddnewid y tirlun o safbwynt addysg Gymraeg yn y sir, yn unol â disgwyliadau Llywodraeth Cymru i gryfhau dwyieithrwydd. Mae Ysgol Bro Hyddgen wedi datblygu dros y blynyddoedd i weithredu fel ysgol Gymraeg fwy neu lai, ac felly cam naturiol fyddai ffurfioli hynny. Y lleoliad mwyaf rhesymegol ar gyfer ysgol Gymraeg i wasanaethu gogledd ddwyrain y sir - yn seiliedig ar y ddarpariaeth ar hyn o bryd - yw Llanfair Caereinion – mae lefel bresennol y ddarpariaeth Gymraeg ynghyd â’r lleoliad daearyddol canolog yn gwneud hynny’n gynnig synhwyrol ac ymarferol. “Yn yr un modd mae angen cynnig cyfleoedd cyfatebol yn ne’r sir, trwy sicrhau bod Llanfair-ym-Muallt yn cynnig ystod llawn o gyrsiau Cymraeg, a sefydlu cytundeb traws-sirol i’r rhai sydd am barhau i dderbyn addysg Gymraeg, yn arbennig o safbwynt darpariaeth ôl 16, allu teithio i ysgolion Cymraeg mewn siroedd cyfagos. Cyfuno ac atgyfnerthu’r ddarpariaeth yn Llanfair-ym-Muallt fyddai’n cynnig y siawns orau o wireddu hynny. “Yng ngwyneb pwysau cyllidol aruthrol, daeth yr amser i Aelodau Etholedig Powys gymryd penderfyniadau anodd a chanfod y dewrder i wneud newidiadau sylfaenol a gaiff effaith ar ddarparu addysg ym Mhowys am y chwarter canrif nesaf. Nid oes gwadu bod cyfrifoldeb enfawr ganddynt – y cyfrifoldeb i roi chwarae teg gwirioneddol i holl blant a phobl ifanc Powys. Mae Powys wedi llusgo traed ar y mater hwn ers cryn amser a thrwy hynny wedi amddifadu disgyblion a theuluoedd y sir ers blynyddoedd maith. Bellach mae ymrwymiadau wedi eu ymgorffori yng Nghynllun y Gymraeg mewn Addysg 2014-17 Cyngor Powys i wneud cynnydd ar y mater hwn: daeth yn hen bryd iddynt weithredu a chyflawni ar yr addewidion hynny. “Nid yw parhau â’r sefyllfa bresennol yn opsiwn hyfyw na chynaliadwy – mae angen newid radical a datrysiad fydd yn cynnig tegwch i bawb, a hynny fel mater o frys.”

Mae rhieni yng Nghaerau a Threlái wedi dod ynghyd i sefydlu grŵp i ymgyrchu am well adnoddau a chyfleusterau yn Ysgol Gymraeg Nant Caerau, sef unig ysgol gynradd Gymraeg yr ardal. Daw hyn yn sgil methiant Cyngor Caerdydd i fuddsoddi yn ddigonol yn yr adeilad – oedd cyn hynny’n gartref i Ysgol Fabanod – er mwyn cwrdd ag anghenion ysgol ar gyfer disgyblion 3-11 mlwydd oed. Agorwyd yr ysgol yn 2007, yn wreiddiol mewn ystafelloedd dosbarth gwag yn Ysgol Holy Family, Pentrebaen cyn iddynt symud i'r safle presennol yn 2010. Maent wedi ysgrifennu at y Cynghorydd Sarah Merry, Aelod Cabinet dros Addysg a Sgiliau gan nodi tri phrif faes sy'n peri pryder ac yn ei gwahodd i ymweld â'r ysgol. Mae’r materion amlygwyd fel a ganlyn: • Sicrhau darpariaeth ddigonol ar gyfer y 21 o blant na chafodd le yn y dosbarth Derbyn ar gyfer Medi 2015 • Unioni’r diffygion presennol yn y cyfleusterau a'r adnoddau sydd ar gael i'r ysgol • Cynyddu ac ehangu nifer y lleoedd ysgol cyfrwng Cymraeg yn yr ardal leol Meddai Sonia Holmes ar ran grŵp Gweithredu dros Rieni Ysgol Gymraeg Nant Caerau, " Mae Ysgol Nant Caerau yn enghraifft o lwyddiant ac yn profi bod galw mawr am addysg cyfrwng Cymraeg yn yr ardal. Fodd bynnag, mae'r sefyllfa bresennol sy'n wynebu'r ysgol hefyd yn dangos yn glir fod y Cyngor wedi methu ymateb yn ddigon rhagweithiol i'r galw cynyddol hwnnw. " Rydym yn sylweddoli bod yr esgid ariannol yn gwasgu, fodd bynnag nid yw anghenion sylfaenol yr ysgol yn cael eu diwallu ar hyn o bryd – bu’n rhaid i Nant Caerau brynu eu celfi eu hunain ar gyfer eu dosbarthiadau - ac eto mae'n ymddangos bod ysgolion eraill yn cael cyllid ar gyfer adeiladau newydd sbon. Nid oes digon o le yn yr ystafelloedd dosbarth ac mae'r tir sydd ar gael yn annigonol ar gyfer cynnal gweithgareddau chwaraeon. Ni ellir ystyried bod hynny’n deg. Credwn nad yw anghenion ein plant yn cael eu diwallu a theimlwn bod y Cyngor wedi’n siomi’n fawr. Yng ngwyneb hyn mae rhieni wedi penderfynu dod at eu gilydd i ddatgan nad yw'r sefyllfa hon yn dderbyniol ac i fynnu chwarae teg sylfaenol. " Ychwanegodd Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG, " Mae RhAG wedi bod yn galw ar Gyngor Caerdydd i weithredu ers peth amser, yn unol â chyfrifoldebau statudol eu Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg 2014-17. Bu diffyg cydberthynas rhwng nifer y rhieni sy'n dymuno cael mynediad at Addysg Cyfrwng Cymraeg, o'i gymharu â nifer y lleoedd a ddarparwyd am y dair blynedd diwethaf. Eleni yn unig cafodd 21 o blant wrthod lle dewis cyntaf yn y dosbarth Derbyn ar gyfer mis Medi 2015. Mae'r galw yn amlwg yn fwy na'r cyflenwad, fodd bynnag, ymddengos nad oes dim yn cael ei wneud i fynd i'r afael â'r sefyllfa. “Roedd gan Nhrelái a Chaerau boblogaeth gyfunol o 14,603 yng Nghyfrifiad 2011 ac eto dim ond 30 o leoedd cyfrwng Cymraeg sydd ar gael yn yr ardal. Mae nifer o ddatblygiadau tai sylwedol yn yr arfaeth, sydd yn sicr o gynyddu'r galw ymhellach, ac eto mae pob ysgol Gymraeg yn yr ardal ehangach yn llawn. Sut mae Cyngor Caerdydd yn bwriadu ymateb? Bydd RhAG yn cefnogi'r rhieni nes bydd eu lleisiau'n cael eu clywed ac y caiff camau pendant eu cymryd i ddatrys y sefyllfa. "

Mae RhAG Sir Ddinbych wedi galw ar gabinet Cyngor Sir Ddinbych i wrthod cefnogi cynnig y Cynghorydd Eryl Williams, Aelod Arweiniol Addysg y Sir i gau ysgolion Pentrecelyn a Llanfair Dyffryn Clwyd a sefydlu ysgol ardal categori 2 (dwyieithog) newydd. Daw hyn wrth i aelodau’r cabinet gwrdd yfory (Dydd Mawrth, 2 Mehefin) i drafod adroddiad sy’n crynhoi canfyddiadau ymgynghoriad ffurfiol ynglyn â dyfodol y ddwy ysgol. Mae RhAG eisoes wedi dadlau bod hwn yn gyfle euraidd i hyrwyddo sgiliau dwyieithog holl ddisgyblion yr ardal trwy sefydlu ysgol Gymraeg newydd. Meddai Elfed Williams, Cadeirydd cangen RhAG Sir Ddinbych, “Mae Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg y Llywodraeth (2010) yn cydnabod pwysigrwydd ysgolion cyfrwng Cymraeg wrth greu gwlad ddwyieithog. Ysgolion cyfrwng Cymraeg yw’r unig fodel o ysgol yng Nghymru sy’n gyson yn cyflwyno sgiliau ieithyddol uchel mewn dwy iaith i’w holl ddisgyblion. Yn anffodus nid yw’r cynnig o dan sylw’n debygol o gyflawni’r nod hwn. “Gyda 100% o ddisgyblion Ysgol Pentrecelyn a 70% o ddisgyblion Ysgol Llanfair yn derbyn eu haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg ar hyn o bryd, mae’r achos dros ysgol ardal Categori 1 yn gadarn iawn, nid oes cyfiawnhad dros sefydlu ysgol ddwyieithog gyda dwy ffrwd. Yn unol ag awydd y sir i gryfhau dwyieithrwydd, trwy ddilyn canllawiau Llywodraeth Cymru, mae’n amlwg mai ysgol Gymraeg fyddai’r model a fydd yn cyfrannu sgiliau llawn mewn dwy iaith i bob disgybl. Cam negyddol fyddai cynnal ffrwd Saesneg yn yr ysgol arfaethedig. “Mae’r cynnig gerbron nid yn unig yn gwrthdaro’n erbyn safbwynt rhieni ac ymgyrchwyr ond hefyd yn milwrio’n erbyn rhesymeg, tystiolaeth, argymhellion arbenigwyr cynllunio ieithyddol a pholisi cenedlaethol y Llywodraeth. Polisi y mae Cyngor Sir Ddinbych wedi ymrwymo iddo yn eu Cynllun Strategol y Gymraeg mewn Addysg (statudol) sy’n amcanu i ehangu a chynyddu cyfleoedd i gael mynediad at Addysg Gymraeg.” Ychwanegodd Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG, “Mae cyfrifoldeb aruthrol yn gorwedd ar ysgwyddau aelodau cabinet Cyngor Sir Ddinbych, o ran addysg y plant sy'n byw yn Pentrecelyn a Llanfair ac o ran dyfodol yr iaith Gymraeg yn y sir gyfan. Yng ngwyneb y gostyngiad a welwyd yn nifer siaradwyr Cymraeg y Sir yn ôl Cyfrifiad 2011, mae arwyddocâd y gyfundrefn addysg o safbwynt meithrin sgiliau ieithyddol plant oed-ysgol yn bwysicach nag erioed. Sefydlu ysgol ardal Gymraeg Categori 1 yw’r unig ddatrysiad all sicrhau chwarae teg a chydraddoldeb i’r mwyafrif. Bydd peidio â chyflwyno’r ddwy iaith yn drylwyr i holl ddisgyblion y ddwy ysgol yn golygu y bydd rhai disgyblion – y rhai heb y Gymraeg – o dan anfantais ieithyddol trwy gydol eu hoes, wrth i Gymru ddatblygu’n wlad drylwyr ddwyieithog. “Hyderwn y bydd Aelodau Etholedig yn achub ar y cyfle tyngedfennol hwn ac yn pleidleisio yfory gyda golwg nid yn unig ar yr hyn sy’n gyfiawn ond sydd hefyd yn rhesymegol yn yr hir dymor.” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae angen sicrwydd o fuddsoddiad ariannol mwy cadarn a manwl ar gynllun Cyngor Castell-nedd Port Talbot i sefydlu ysgol uwchradd Gymraeg newydd ym Mhort Talbot Dyma yw galwad RhAG mewn llythyr at holl aelodau cabinet y cyngor wrth iddynt baratoi i drafod adroddiad ôl ymgynghorol ar y cynnig arfaethedig ar Ebrill 22. Yn y llythyr mae’r mudiad rhieni yn manylu ar restr sylweddol o bryderon gan rhieni lleol, gyda galwad benodol am ymrwymiad gan y cyngor i nodi’r union wariant a fwriedir ar yr adeilad er mwyn diweddaru, gwella ac uwchraddio’r cyfleusterau, cyn bod modd derbyn y cynnig sydd gerbron. Dywedodd Kelvin Edwards ar ran RhAG CNPT, “ Mae’r egwyddor o ddatblygu addysg Gymraeg yn y Sir yn un i’w chroesawu, ond mae sawl elfen o’r cynllun ar ei wedd bresennol yn ddiffygiol, amwys neu’n annigonol. Galwn am sicrwydd y bydd buddsoddiad yn yr ysgol Gymraeg arfaethedig yn gyfatebol i’r gwariant ar ysgol uwchradd Saesneg newydd sbon gyfagos. Rhaid sicrhau y bydd y ddwy ysgol yn medru darparu addysg gyfatebol o’r radd flaenaf i ddisgyblion y Sir. Ni ddylid cyfaddawdu ar ansawdd a safon yr adnoddau; dylai’r disgyblion gael yn union yr un cyfleoedd pa bynnag gyfrwng iaith yw eu haddysg. Rydym yn gallu cefnogi’r cynllun presennol i’r graddau ei fod yn sefydlu gwell adnoddau i addysg Gymraeg ac felly mae sicrwydd digyfaddawd mewn perthynas â’r cyllid fydd yn cael ei fuddsoddi yn hollbwysig. Rhaid sicrhau nad oes unrhyw wahaniaethu mewn perthynas â hyn, a bod y neges honno’n cael ei chyfathrebu i rieni yn glir a diamwys. ” Dywedodd Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG, “ Mae angen mynd i’r afael â’r mater hwn ar fyrder er mwyn rhoi cynnig cyflawn a theg i rieni, fydd yn eu cymell i barhau i ddewis addysg Gymraeg yn yr uwchradd. Rhaid i’r Sir fynd â’r rhieni gyda hwy ar hyd bod cam o’r daith, trwy wneud hynny bydd modd tawelu ofnau a magu hyder wrth iddynt ymddiried eu plant yn yr ysgol newydd. Mae darparu sicrwydd o fuddsoddiad digonol yn ogystal â rhoi mwy o gig ar asgwrn y cynllun yn gyffredinol yn gwbl hanfodol er mwyn lliniaru ofnau a phryderon ac er mwyn gosod sylfaen gref i’r ysgol newydd ffynnu o’r cychwyn cyntaf. “ Wrth drafod yr adroddiad hyderwn y bydd aelodau’r cabinet yn rhoi ystyriaeth ddwys i’r materion hyn ac yn sicrhau bod atebion llawn yn cael eu darparu cyn symud ymlaen i gyhoeddi’r hysbysiad statudol. ” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net Copi o’r llythyr isod: Annwyl Gynghorydd Ysgrifennwn atoch fel Aelod Cabinet o Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, cyn i chi drafod adroddiad ôl ymgynghorol yn eich cyfarfod nesaf ar Ebrill 22ain, mewn perthynas â chynnig i sefydlu ysgol ‘gyflawn’ sy’n darparu addysg Gymraeg i ddisgyblion 3 – 18 oed yng ngogledd y fwrdeistref sirol a 11 – 16 oed yn ne’r fwrdeistref sirol. Mae RhAG yn fudiad cenedlaethol sydd am gefnogi a datblygu ysgolion Cymraeg ac am roi cyfleoedd cyfartal i’r rhai sy’n dymuno rhoi addysg Gymraeg i’w plant. Fel y gwyddoch dwi'n siŵr, mae Llywodraeth Cymru yn darparu grant blynyddol i gefnogi gwaith RhAG yn genedlaethol yng Nghymru, er mwyn cynorthwyo gyda'r gwaith o sicrhau bod pob rhiant sy'n dymuno addysg Gymraeg i'w plant yn medru derbyn hynny'n ddi-rwystr. Polisi Llywodraeth Cymru, o dan yr arweinyddiaeth Lafur, yw sicrhau bod pob cyngor yn sicrhau darpariaeth addas ar gyfer y twf cynyddol mewn addysg Gymraeg yn unol ag amcanion y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg (Ebrill, 2010). Carwn fanylu ar rai agweddau penodol o’r cynllun sy’n peri gofid i rieni lleol ac aelodau cangen leol RhAG CNPT. Rydym yn gwerthfawrogi ymdrech y Sir i ddatrys rhai problemau sy’n wynebu addysg Gymraeg, yn enwedig: • Adeiladau gwael ar safle Ysgol Gyfun Ystalyfera • Hen adeiladau ar safle Ysgol y Wern • Yr angen i leihau teithio o dde’r Sir i’r gogledd i gael addysg Gymraeg Rydym yn cymeradwyo’r cynllun i gael ysgol 11-18 ar safle Ystalyfera gyda’r adnoddau gorau. Rydym yn bryderus o wybod bod Ysgol Gyfun Ystalyfera wedi bod yn derbyn tua £700 yn llai y disgybl na’r cyfartaledd ar gyfer ysgolion uwchradd y Sir. Rydym yn dymuno gweld eglurhad sut bydd y cynllun newydd yn gwneud iawn am y diffyg hwn yn addysg uwchradd Gymraeg y Sir. Mae’r cynllun yn nodi mai amcan yr ad-drefnu yw cryfhau addysg Gymraeg yn y sir trwy: • Gynyddu niferoedd • Gwella trosglwyddo cyfnod allweddol 2 i gyfnod allweddol 3 Cynyddu niferoedd Mae gan Gastell-nedd Port Talbot un o’r perfformiadau gwannaf yng Nghymru o ran cynyddu niferoedd mewn addysg Gymraeg. Mae hyn yn bod am mai hi yn unig, o holl siroedd de Cymru, sydd wedi methu â sefydlu hyd yn oed un ysgol gynradd Gymraeg newydd yn ystod ei bodolaeth. Nid yw’r cynllun ad-drefnu hwn yn sôn am hyn, ac nid oes yma gynllun i sefydlu ysgolion Cymraeg newydd yn ardaloedd poblog y sir. Hyn yn unig fydd yn sicrhau twf addysg Gymraeg yn y sir ac yn gwarantu llwyddiant dwy ysgol uwchradd Gymraeg. Gwella trosglwyddo Rydym yn ymwybodol iawn fod gan Gastell-nedd Port Talbot un o’r perfformiadau gwannaf yng Nghymru o ran trosglwyddo. Rydym yn derbyn y bydd y cynllun hwn yn debygol o arwain at well dilyniant CA 2 – CA3, ond nid yn gyfan gwbl, gan nad yw’r Sir wedi llwyddo i ddatrys rhai problemau sy’n dal yng ngogledd y Sir. Nid yw’r cynllun chwaith yn argyhoeddi y bydd yr ad-drefnu’n gwella trosglwyddo wedi CA4. Bydd y pellter teithio i ddisgyblion de’r sir yn dal yn y cynllun newydd. Rydym yn bryderus y byddai’r cynllun ar ei wedd bresennol yn arwain at ostyngiad yn y nifer o blant sy’n trosglwyddo o addysg Gymraeg ym mlwyddyn 7 yn y tymor byr. Ar hyn o bryd mae ffigyrau trosglwyddo y dair ysgol gynradd Gymraeg yn ne’r Sir yn dda iawn, ond rydym yn amau’n gryf y byddai’r niferoedd presennol yn debygol o ostwng. Mae’r Sir am weld yr ysgol newydd yn y Sandfields o dan un drefn reoli gyda’r ysgol yn Ystalyfera. Unig gyfiawnhad hyn, hyd y gwelwn ni, yw bod y sir wedi methu â datblygu addysg Gymraeg yn ddigonol i sefydlu ysgol annibynnol 11-18 neu 3-18 newydd yn ne’r sir. Mae siroedd cyfagos a ledled de Cymru wedi datblygu ysgolion uwchradd newydd wrth ad-drefnu addysg Gymraeg. Sefydlwyd ysgol uwchradd newydd yn Abertawe, yn ardal y dwyrain, ac ers hynny sefydlwyd 3 ysgol Gymraeg newydd, un yng ngorllewin Abertawe a 2 yn nwyrain Abertawe. Sefydlwyd ysgol uwchradd newydd ym Mhen-y-bont. Mae Caerdydd wedi cychwyn ei thrydedd ysgol uwchradd newydd. Mae’r patrwm yn y siroedd hyn yn fodel sydd wedi gweithio’n llwyddiannus, ac mae’n anodd cyfiawnhau’r model arbrofol yng Nghastell-nedd Port Talbot. Mae’r cynnig presennol yn ymddangos i ni ei fod yn ymwneud gymaint ag arbed costau ag yw o ddatblygu addysg. Credwn bod angen i’r cyngor nodi’r gwariant ar yr adeilad cyn bod modd derbyn y cynnig sydd gerbron. Dylai manylion hynny gynnwys manylion ar sail: (i) Diweddaru fframwaith allanol yr adeilad (ii) Diweddaru, gwella ac uwchraddio rhannau mewnol yr adeilad (ii) Gosod a darparu yr adnoddau diweddaraf, yn unol â safonau’r 21ain ganrif (iii) Newidiadau i’r safle, e.e. parcio, ffensys ac ati Un elfen gwbl hanfodol yw cymharu’r gwariant ar yr ysgol Saesneg newydd a’r ysgol Gymraeg. Rhaid sicrhau bod buddsoddiad yn y ddau brosiect yn mynd i sicrhau bod y ddwy ysgol yn medru darparu addysg gyfatebol o’r radd flaenaf i ddisgyblion y Sir. Teg yw nodi fod rhieni yn methu â deall deuoliaeth sefyllfa ble mae’n orfodol i’w plant gael eu haddysgu mewn adeiladau sydd ar hyn o bryd ymhell o fod yn dderbyniol o ran cyflwr, ond lle mae bwriad i agor ysgol cyfrwng Saesneg newydd sbon mewn adeilad ysblennydd nid nepell o’r safle. Ni ddylid cyfaddawdu ar ansawdd a safon yr adnoddau; dylai’r disgyblion gael yn union yr un cyfleoedd pa bynnag gyfrwng iaith yw eu haddysg. Rydym yn gallu cefnogi’r cynllun presennol i’r graddau ei fod yn sefydlu gwell adnoddau i addysg Gymraeg ac felly mae sicrwydd digyfaddawd mewn perthynas â’r cyllid fydd yn cael ei fuddsoddi yn hollbwysig. Rhaid sicrhau nad oes unrhyw wahaniaethu mewn perthynas â hyn, a bod y neges honno’n cael ei chyfathrebu i rieni yn glir a diamwys. Credwn yn gryf y dylai’r ysgol yn ne’r sir ddatblygu i fod yn un annibynnol. Dylai gael ei sefydlu dros dro yn ysgol 11-16 yn ôl y bwriad presennol, ond dylai ddatblygu’n ysgol annibynnol 11-18 wrth i addysg gynradd Gymraeg yn y sir gael ei datblygu. Mae angen nodi’r bwriad hwnnw’n glir o’r cychwyn cyntaf. O ystyried bod angen am ddatblygu addysg Gymraeg y sir yn gyffredinol, mae’n angenrheidiol, yn ein tyb ni, bod y cynnig hwn yn cynnwys ymrwymiad i sefydlu ysgolion cynradd Cymraeg newydd a fydd yn arwain at dwf cadarnhaol yn y sector Cymraeg. Dylai’r cynllun nodi y bydd yr ysgol yn ne’r sir yn datblygu’n ysgol annibynnol 11-18 wrth i rifau’r ddwy ysgol godi yn sgil datblygu addysg gynradd Gymraeg. Awgrymwn felly bod angen 2 ysgol gynradd newydd yn yr ardal – Llandarcy ac yng Nghastell-nedd - er mwyn cynyddu’r niferoedd a fydd yn bwydo’r ysgol newydd. Mae diffyg gwybodaeth cyffredinol mewn perthynas â’r cynllun yn achosi pryderon i'r rhan fwyaf o’r rhieni. Mae cwestiynau niferus ynghylch amrediad o faterion sylfaenol gan gynnwys: • Trefniadau Derbyn o safbwynt brodyr a chwiorydd iau disgyblion sydd eisoes yn Ystalyfera • Trefniadau pontio ar gyfer disgyblion Blynyddoedd 5 a 6 presennol. • Cludiant - gofid bod disgwyl i blant o fewn 3 milltir o’r ysgol gerdded i’r ysgol bob bore. Eto, mae peth sôn am lwybr arbennig ond dim manylion pendant ynghylch hyn. Mae pryder ynglyn â sut y bydd bysus/traffig yn cyrraedd yr ysgol. Noder mai ysgol gymunedol sy’n gweithredu ar y safle ar hyn o bryd heb fod angen am fysus yn cyrraedd o bell. • Adnoddau a meysydd chwarae • Amserlen y gwaith adnewyddu ar safle Sandfields, gan gynnwys trefniadau i drosglwydd’r plant sydd yno ar hyn o bryd er mwyn galluogi’r adeiladwyr i ddechrau ar y gwaith. • Trefniadau’r gwaith adeiladu/uwchraddio unwaith y bydd y plant ar y safle ym Medi 2016 • Iechyd a dioglewch – mae pryder mawr gan rieni na fydd y safle yn ddigoel i’w plant. • Pryderon am ddiogelwch y safle gan gynnwys fandaliaeth, mater nad yw wedi ei gydnabod fel problem hyd yn hyn. • Adnoddau fydd ar gael i blant ADY • Staff – gofid bod bwriad i’r ysgol gael ei rhedeg gan bennaeth fydd hefyd yn rheoli Ysgol Gyfun Ystalyfera sydd 16 milltir i ffwrdd. Mae hynny’n codi pryderon ymarferol sylfaenol o safbwynt gallu un unigolyn i ysgwyddo’r cyfrifoldebau hyn ymhlyg â’r heriau daearyddol fydd yn her ychwanegol o bwys. Mae pryder hefyd nad oes unrhyw swyddi wedi cael eu hysbysebu ar gyfer yr ysgol uwchradd Gymraeg, mewn cyferbyniad â’r sefyllfa o safbwynt yr ysgol Saesneg newydd gan fod Pennaeth eisoes mewn swydd. • Caiff y safle ei ddefnyddio gan sawl asiantaeth arall (gan gynnwys elusen o’r enw Strides a meithrinfa breifat). A fydd yr asiantaethau hynny’n cael aros dan y trefniant newydd? • Y gallu i gynnal a darparu gweithgareddau allgyrsiol gyda’r hwyr e.e. yr Urdd, clybiau ayb Nid yw’r cyngor wedi llwyddo i gynnig ateb digonol i’r cwestiynau uchod yn ystod y cyfnod ymgynghori. Mae hyn wedi creu nerfusrwydd a gofid ymhlith rhieni lleol a’r anwybodaeth hwnnw’n bwydo’r ofnau hynny ymhellach. Credwn ei bod yn annheg gofyn i rieni dderbyn cynnig heb ddarparu’r ffeithiau yn llawn. Mae sawl rhiant wedi datgan y byddai’n well ganddynt anfon eu plant i Ystalyfera (taith o 16 milltir) na i’r ysgol arfaethedig newydd. Dyma ddatganiad sy’n milwrio’n erbyn holl amcanion y cynnig dan sylw. Pwysleisiwn nad yw’r rhieni hynny’n gwrthod addysg Gymraeg ond yn mynegi amheuon dwys a difrifol ynghylch yr hyn sy’n cael ei gynnig mewn perthynas â’r ysgol newydd ar safle Sandfields. I grynhoi felly, nodwn fod yr egwyddor o ddatblygu addysg Gymraeg yn un i’w chroesawu’n fawr ond bod sawl elfen o’r cynllun ar ei wedd bresennol yn ddiffygiol, amwys neu’n annigonol. Mae angen mynd i’r afael â’r materion hynny er mwyn rhoi cynnig cyflawn a theg i rieni fydd yn ysgogi a chymell iddynt barhau i ddewis addysg Gymraeg yn yr uwchradd. Rhaid i’r Sir fynd â’r rhieni gyda hwy ar hyd bod cam o’r daith, trwy wneud hynny bydd modd tawelu ofnau a magu hyder wrth i’r rhieni hynny ymddiried eu plant yn yr ysgol newydd arfaethedig. Mae darparu sicrwydd o fuddsoddiad digonol yn ogystal â rhoi mwy o gig ar asgwrn y cynllun yn gyffredinol yn gwbl hanfodol er mwyn lliniaru ofnau a phryderon rhieni a gosod sylfaen gref i’r ysgol newydd ffynnu yn syth. Yn anffodus, nid yw RhAG o’r farn bod y cynllun fel y mae yn dderbyniol; mae rhaid cael atebion cadarnhaol i’r cwestiynau a godwyd gennym cyn bod modd i ni a rhieni’r ardal dderbyn y cynnig. Hyderwn y rhowch ystyriaeth ddwys i’r materion uchod wrth drafod yr adroddiad a sicrhau bod atebion llawn yn cael eu darparu cyn symud ymlaen i gyhoeddi’r hysbysiad statudol. Yn gywir Cangen RhAG Castell-nedd Port Talbot

Dylai cynigion i ad-drefnu addysg uwchradd ym Mhowys gynnwys cynlluniau i sefydlu ysgolion uwchradd penodedig Gymraeg ym Machynlleth a Llanfair Caereinion a sicrhau darpariaeth gyflawn Gymraeg yn Llanfair ym Muallt, er mwyn sicrhau cydraddoldeb dewis a chyfle gwirioneddol i ddisgyblion sy’n dymuno derbyn eu haddysg uwchradd trwy gyfrwng y Gymraeg. Dyma alwad RhAG mewn ymateb i gynlluniau diweddaraf Cyngor Powys wrth iddynt ad-drefnu ysgolion uwchradd yn y sir. Dywedodd Ceri Owen ar ran RhAG, “ Daeth yn amlwg ers cryn amser nad yw’r gyfundrefn bresennol yn gynaliadwy, naill ai’n addysgol nac yn ariannol; nid yw’n darparu cyfleoedd cyfartal i ddisgyblion ym Mhowys dderbyn addysg uwchradd gyflawn trwy gyfrwng y Gymraeg chwaith, rhaid teithio allan o’r sir er mwyn cael addysg uwchradd Gymraeg ar hyn o bryd. Felly yng ngwyneb cynlluniau i fuddsoddi’n sylweddol i weddnewid y sector cyfrwng Saesneg ym Mhowys, mae angen gweledigaeth yr un mor bellgyrhaeddol o safbwynt addysg Gymraeg. “Byddai sefydlu ysgolion uwchradd Cymraeg cyntaf Powys yn torri’r cylch caeth presennol ac yn gweddnewid y tirlun o safbwynt addysg Gymraeg yn y sir, yn unol â disgwyliadau Llywodraeth Cymru i gryfhau dwyieithrwydd. Mae Ysgol Bro Hyddgen wedi datblygu dros y blynyddoedd i weithredu fel ysgol Gymraeg fwy neu lai, ac felly cam naturiol fyddai ffurfioli hynny. Y lleoliad mwyaf rhesymegol ar gyfer ysgol Gymraeg i wasanaethu gogledd ddwyrain y sir yw Llanfair Caereinion, mae lefel bresennol y ddarpariaeth Gymraeg ynghyd â’r lleoliad daearyddol canolog yn gwneud hynny’n gynnig synhwyrol ac ymarferol. “Yn yr un modd mae angen cynnig cyfleoedd cyfatebol yn ne’r sir, trwy sicrhau bod Llanfair-ym-Muallt yn cynnig ystod lawn o gyrsiau Cymraeg, a sefydlu cytundeb traws-sirol i’r rhai sydd am barhau i dderbyn addysg Gymraeg, yn arbennig o safbwynt darpariaeth ôl 16, allu teithio i ysgolion Cymraeg mewn siroedd cyfagos. “Yng ngwyneb pwysau cyllidol aruthrol, daeth yr amser i gynghorwyr Powys gymryd penderfyniadau anodd a chanfod y dewrder i wneud newidiadau sylfaenol a gaiff effaith ar ddarparu addysg ym Mhowys am y chwarter canrif nesaf. Nid oes gwadu bod y cyfrifoldeb arnynt yn enfawr – y cyfrifoldeb i roi chwarae teg gwirioneddol i blant a phobl ifanc Powys.” Diwedd Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Dyma yw galwad cangen RhAG Sir Ddinbych wrth ymateb i ymgynghoriad ar ad-drefnu ysgolion Pentrecelyn a Llanfair Dyffryn Clwyd sy’n dod i ben ar ddydd Llun 16 Mawrth. Mae RhAG yn dadlau bod hwn yn enghraifft euraidd o bosibilrwydd i hyrwyddo sgiliau dwyieithog holl ddisgyblion yr ardal trwy sefydlu ysgol ardal Gymraeg newydd. Daw hyn wrth i RhAG baratoi at gyfarfod arbennig gyda’r Sir i drafod dyfodol Ysgol Pentrecelyn a Llanfair DC fel rhan o sgwrs ehangach am agwedd y sir tuag at yr iaith Gymraeg. Meddai Elfed Williams, Cadeirydd RhAG Sir Ddinbych, “ Derbyniwn fod gan y sir awydd i hyrwyddo dwyieithrwydd, yn unol ag amcanion Llywodraeth Cymru. Mae Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg y Llywodraeth (2010) yn cydnabod pwysigrwydd ysgolion cyfrwng Cymraeg wrth greu gwlad ddwyieithog. Yn anffodus nid yw’r cynnig o dan sylw’n debygol o gyflawni’r nod hwn. Ysgolion cyfrwng Cymraeg yw’r unig fodel o ysgol yng Nghymru sy’n gyson yn cyflwyno sgiliau ieithyddol uchel mewn dwy iaith i’w holl ddisgyblion. “ Yn sgil y canrannau uchel o siaradwyr Cymraeg sydd yn y ddwy ysgol ar hyn o bryd, a’r nifer fach iawn sydd heb y Gymraeg, nid oes cyfiawnhad dros sefydlu ysgol ddwyieithog newydd gyda dwy ffrwd. Yn unol ag awydd y sir i gryfhau dwyieithrwydd, a hynny yn dilyn canllawiau Llywodraeth Cymru, mae’n amlwg, os bydd y ddwy ysgol yn uno, mai ysgol Gymraeg fyddai’r model a fydd yn cyfrannu sgiliau llawn mewn dwy iaith i bob disgybl. Cam negyddol fyddai cynnal ffrwd Saesneg yn yr ysgol arfaethedig. Dywedodd Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG, “ Yng ngwyneb y gostyngiad yn nifer siaradwyr Cymraeg Sir Ddinbych a welwyd yng Ngyfrifiad 2011, mae pwysigrwydd y gyfundrefn addysg o safbwynt meithrin sgiliau ieithyddol plant oed-ysgol yn bwysicach nag erioed. Bu ymgais gan y Cyngor i ymateb i hyn trwy gynnal adolygiad o sefyllfa’r Gymraeg yn y sir ond mae’n siomedig nad yw’r adroddiad a’r argymhellion eto wedi gweld golau dydd. Dadleuwn hefyd bod yma anghysondeb polisi sylfaenol, gyda Chynllun Strategol y Gymraeg mewn Addysg Sir Ddinbych yn cyfeirio at sefydlu ysgolion ardal Cymraeg newydd a symud ysgolion ar hyd y continwm ieithyddol mewn achosion eraill, ond ddim mewn perthynas â chynigion Ysgol Pentrecelyn a Llanfair DC. Ychwanegodd Elfed Williams, “ Hyd y gwelwn ni, nid oes unrhyw reswm dros beidio â sefydlu ysgol Gymraeg yn hytrach na dwy ffrwd, wrth uno’r ddwy ysgol hon, os eir ymlaen â’r uno. Bydd peidio â chyflwyno’r ddwy iaith yn drylwyr i holl ddisgyblion y ddwy ysgol yn golygu y bydd rhai disgyblion – y rhai heb y Gymraeg – o dan anfantais ieithyddol trwy gydol eu hoes, wrth i Gymru ddatblygu’n wlad drylwyr ddwyieithog.” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Er bod Adroddiad Donaldson yn cydnabod cyfraniad addysg Gymraeg, dyw’r adroddiad ddim yn cynnig gweledigaeth am rôl addysg Gymraeg wrth greu gwlad ddwyieithog. Dyna honiad RhAG wrth ymateb i’r adroddiad. Medd Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG, “Mae gan Lywodraeth Cymru’r nod o greu gwlad ddwyieithog. Mae adroddiad Donaldson fel pe bai’n trafod y Gymraeg yn bwnc, ymysg pynciau eraill. Er ei fod yn cydnabod gwerth ysgolion Cymraeg, ac am eu gweld yn ganolbwynt i hyrwyddo arfer da, dyw’r adroddiad ddim yn cynnig gweledigaeth ar gyfer y twf y mae’n rhaid i ni ei weld mewn addysg Gymraeg.” “Mae’n dda bod yr adroddiad am weld y Gymraeg yn cael ei datblygu’n iaith drafod mewn ysgolion Saesneg. Y ffordd orau o wneud hyn yw defnyddio’r iaith fel cyfrwng, a dyw’r adroddiad ddim yn cynnig ffordd ymlaen yn hyn o beth.” “Wrth i ni a’r Llywodraeth drafod adroddiad Donaldson, mae angen cael gweledigaeth glir am rôl y Gymraeg mewn addysg wrth i ni greu Cymru ddwyieithog. Bu ysgolion Cymru’n ddigon hir yn fodd o ladd yr iaith. Daeth yn bryd iddyn nhw ddod yn gyfrwng ei hadfywio.” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mewn cyfarfod cyhoeddus a gynhaliwyd yn Ysgol Bro Cinmeirch, Llanrhaeadr ar nos Fercher 4 Chwefror cafwyd cytundeb unfrydol ymysg rhieni i sefydlu cangen RhAG yn Sir Ddinbych. Daw hyn mewn ymateb i gyfres o benderfyniadau cyfeiliornus gan Gyngor Sir Ddinbych fydd yn gwanychu darpariaeth addysg cyfrwng Cymraeg yn y sir. Ymysg y pryderon mae cynlluniau i uno dwy ysgol gynradd yn ardal Rhuthun, sef Ysgol Pentrecelyn, sy’n Ysgol Gymraeg Categori 1 ac Ysgol Llanfair Dyffryn Clwyd sy’n Ysgol Ddwyieithog Categori 2. Awgrym y Cyngor Sir yw sefydlu ysgol ardal ddwyieithog i wasanaethu’r gymuned. Hefyd, mae’r cyhoeddiad y bydd yn rhaid i ddisgyblion ardaloedd Prion, Saron a Llanrhaeadr yn awr fynychu’r ysgol uwchradd addas agosaf atynt., sef Ysgol Uwchradd Ddwyieithog Brynhyfryd, Rhuthun yn hytrach na Ysgol Glan Clwyd, Llanelwy sy’n Ysgol Gyfun Gymraeg. Mae’r newid hwn yn golygu y byddai’n rhaid i deuluoedd dalu am gost cludiant i dderbyn Addysg Gymraeg yn Ysgol Glan Clwyd, ac yn rhoi terfyn ar bolisi a fu mewn lle ers sefydlu Cyngor Sir Ddinbych. Meddai Elfed Williams Cadeirydd RhAG Sir Ddinbych, “Mae diffyg arweiniad a gweledigaeth y Cyngor dros y misoedd diwethaf wedi prysuro’r angen dros sefydlu troedle yma gan RhAG. Ar hyn o bryd ymddengys bod methiant ar eu rhan i gydnabod bod yna wahaniaethau sylfaenol rhwng addysg Gymraeg ac addysg ddwyieithog. Tristwch mawr yw gweld arwyddion bod Polisi Addysg Gymraeg sir a fu’n grud i arloeswyr mudiad yr Ysgolion Cymraeg yn dechrau simsanu. Bydd y gangen yn gweithio i amlygu’r methiannau hynny er mwyn sicrhau cyfle cyfartal i bawb sy’n dymuno cael mynediad at addysg Gymraeg yn Sir Ddinbych.” Cynhelir cyfarfod swyddogol cyntaf RhAG Sir Ddinbych yn Ysgol Bro Cinmeirch ar Chwefror 25ain am 7.30YH. Estynnir croeso cynnes i rieni holl ysgolion Cymraeg Sir Ddinbych. Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae RhAG wedi pwyso ar aelodau etholedig Cyngor Penfro i roi ystyriaeth lawn i ddyheadau rhieni’r sir am Addysg Gymraeg o flaen cyfarfod arbennig yfory. Bydd cynghorwyr yn pleidleisio ar gyfres o argymhellion i ad-drefnu addysg uwchradd yn y sir, gan gynnwys cynnig i agor ysgol Gymraeg ar gyfer disgyblion 3 -16 oed yn Hwlffordd. Dywedodd Ceri Owen ar ran RhAG, “Mae’r datblygiad hir-ddisgwyliedig hwn yn gam i’r cyfeiriad cywir i addysg Gymraeg yn Sir Benfro, ac yn benodol o safbwynt ardal Hwlffordd lle bu twf cyson. “Roedd 73% o’r ymatebwyr i’r ymgynghoriad a gynhaliwyd yn ystod tymor yr Hydref yn credu bod angen cynyddu’r ddarpariaeth er mwyn gwneud y Gymraeg yn hygyrch i bob plentyn. Mae’n galonogol bod y Sir yn awyddus i ymateb i hynny trwy gamau pendant i ymestyn a datblygu addysg Gymraeg yn y sir. “Mae sefydlu ysgol 3 – 16 oed yn cynnig cyfle gwych o safbwynt annog a meithrin dilyniant, ond pryderwn y bydd disgwyliad i ddisgyblion ôl 16 barhau i deithio pellteroedd sylweddol er mwyn derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg. Pwyswn felly ar y sir i baratoi ar gyfer ysgol 3-18 oed i osgoi teithio annheg. Hefyd, mae’r cyfeiriad at ysgol “ddwyieithog” yn canu clychau; mae angen sicrwydd diamheuol mai ysgol Gymraeg fydd hi o’r cychwyn cyntaf. Mae’n gwbl allweddol cadarnhau’r hanfodion hyn er mwyn gosod yr amodau iawn i’r ysgol ffynnu. “Tra’n croesawu’r cynnig dan sylw, credwn na ddylai’r sir orffwys ar eu rhwyfau ac y dylid ystyried hwn fel cam yn unig ar y daith o sicrhau bod addysg gynradd ac uwchradd Gymraeg ar gael o fewn pellter rhesymol i bob cymuned ac yn opsiwn teg ac ymarferol i unrhyw deulu sy’n dymuno hynny. Yn y cyswllt hwnnw mae Aberdaugleddau, Penfro / Doc Penfro a Tŷ Ddewi yn ardaloedd eraill sydd angen sylw ar fyrder.” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Cyfarwyddwr Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae Ymgyrch TAG wedi rhoi croeso gofalus i gynigion diweddaraf Cyngor Caerdydd mewn perthynas â darparu lleoedd ysgol cynradd yn ardaloedd Grangetown, Tre-biwt, Glan-yr-afon a Threganna. Caiff y cynigion hyn eu hamlinellu mewn adroddiad sydd wedi’i gyhoeddi cyn i Gabinet Cyngor Gaerdydd gwrdd ar 26 Ionawr. Meddai Jo Beavan-Matcher, Cadeirydd Ymgyrch TAG, “Mae cyhoeddiad hir-ddisgwyliedig y cynigion hyn yn destun rhyddhad inni fel ymgyrch; bum yn aros am ddiweddariad ynghylch cynlluniau’r Cyngor ers mis Medi a chael ein siomi droeon yn ystod y cyfnod hwnnw. “Yn gyntaf, rhaid nodi bod y cynnig i sefydlu dosbarth cychwynnol i agor yn y gymuned leol erbyn Medi 2015 i’w groesawu. Mae’n argoeli'n dda ei bod wedi lleoli yn Ysgol Ninian Park, cartref Ysgol Gymraeg Tan-yr-Eos gynt, gan sicrhau darpariaeth fydd yn hygyrch a chyfleus i nifer o deuluoedd yr ardal?. Pwysleisiwn bod angen sicrhau nifer digonol o leoedd o’r cychwyn cyntaf, gan fod patrwm twf y gorffennol yn yr ardal hon yn cyfiawnhau a phrysuro’r angen dros agor ysgol ddwy ffrwd fwy neu lai ar unwaith. “Un siom amlwg yw’r ffaith na chaiff yr ysgol leoliad parhaol tan 2017, er bod addewid am ysgol erbyn 2016. Ynghlwm â hynny mae’n drueni bod oedi’r Cyngor hyd yma wedi golygu na fydd modd cynnal ymgynghoriad statudol tan ar ôl etholiadau San Steffan ym mis Mai, fydd yn cyfrannu at oedi’r broses ymhellach. Yn naturiol mae cyflwyno safle Hamadryad fel lleoliad posib yn rhwym o gyflwyno heriau newydd, ond fel ymgyrch rydym yn awyddus i drafod rhain ac i gydweithio gyda'r Cyngor er mwyn sicrhau’r canlyniad rydym oll am ei weld.” Ychwanegodd Huw Williams, Ysgrifennydd Ymgyrch TAG, “Wedi cyfnod hir o drin a thrafod manteision ysgol wedi'i chyfuno gydag adnoddau hamdden yn Channel View, wrth reswm mae yna siom nad yw bellach yn ystyriaeth gan y Cyngor. Wedi dweud hynny, oherwydd cymhlethdodau'r fath brosiect, roedd yna angen dirfawr am weledigaeth a chefnogaeth gan wleidyddion y Ward, na chafwyd byth mohoni. Yn wir, mae'n ymddangos mai rhannu'r gymuned a chorddi'r dyfroedd oedd eu blaenoriaeth nhw. Rydym yn parhau i bryderu am ddyfodol y Ganolfan Hamdden a'r Ganolfan Chwarae oherwydd y hinsawdd economaidd, a gallwn ond gobeithio bod gan y Cynghorwyr lleol syniadau gwell ynglyn a sut i'w ddiogelu yn y tymor hir. Fel ymgyrch mae'n rhaid inni nawr ffocysu ar yr hyn sydd i ddod, a pharhau gyda'r agwedd gadarnhaol rydym wedi meithrin o'r cychwyn - gan sicrhau Ysgol Gymraeg i blant Grangetown a Threbute mor fuan a phosib. Mae angen dechrau meddwl o ddifrif am ei dyfodol: dyma gyfle unigryw i weld y Gymraeg yn ffynnu mewn ardal sydd yn dlawd o ran adnoddau ond yn gyfoethog o ran diwylliant a threftadaeth – a’r iaith Gymraeg yn rhan ganolog o hynny. “Bydd sefydlu manylion ynghylch hunaniaeth, dalgylch, trefniadaeth addysgol a gweinyddiaeth yr ysgol yn angenrheidiol o’r dechrau – o’r eiliad y sefydlir y dosbarth cychwynnol a thrwy gydol y broses o drosglwyddo’r ysgol i’w chartref newydd parhaol – mae gwersi i’w dysgu o’r gorffennol yn y cyswllt hwn. Mae cadarnhau’r manylion a chyfathrebu hynny gyda rhieni yn hanfodol er mwyn lleddfu unrhyw bryderon neu gamsyniadau. Bydd hynny’n allweddol er mwyn gosod amodau teg i’r ysgol ffynnu. “Edrychwn ymlaen i ymateb yn ffurfiol i’r ymgynghoriad statudol arfaethedig ac i barhau i gynnal deialog adeiladol gyda’r Cyngor wrth symud yn nes tuag at agor ysgol Gymraeg newydd i wasanaethu ardaloedd Grangetown a Thre-biwt.” Diwedd Am fwy o wybodaeth, cysylltwch â Huw Williams, ysgrifennydd TAG ar 07984643774 Dilynwch @ymgyrchtag | Facebook : Ymgyrch TAG i gael y wybodaeth ddiweddaraf.

Mae angen gosod canfyddiadau ymchwil diweddar BBC Cymru mewn cyd-destun ehangach i osgoi creu camsyniad. Dyna ymateb RhAG i’r arolwg sy’n cymharu perfformiad disgyblion 11 oed o bob ysgol yng Nghymru ym mhynciau craidd y Gymraeg, Saesneg, Mathemateg a Gwyddoniaeth. Dywedodd Lynne Davies, ar ran RhAG, “Rhaid ymateb yn ofalus i’r canfyddiadau hyn a’u dehongli fel ciplun ar gyfnod penodol o yrfa addysgol disgyblion mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg. Mae angen gosod y canfyddiadau hyn yn gyfochrog ag ystadegau eraill er mwyn sicrhau darlun teg a chytbwys. “Yn gyntaf oll, rhaid cydnabod a dathlu’r ffaith bod plant mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg yn llai tebygol o dangyflawni na disgyblion ysgolion Saesneg Cymru. Yn wir, onid ydyw’n destun rhyfeddod bod traean y disgyblion o gartrefi di-Gymraeg yn cyrraedd y mannau uchaf yn 11 oed? Rhaid cofio bod hyn yn digwydd wrth roi meistrolaeth ar ddwy iaith, nid ar un, ac felly mae’r gamp yn un i’w edmygu hyd yn oed yn fwy. “Cam yn unig yw hyn at ddatblygu ymhellach yng Nghyfnod Allweddol 3 a 4, ac mae canlyniadau TGAU, drwyddi draw, yn dangos rhagoriaeth addysg Gymraeg. “Neges gref sydd yn deillio o’r ymchwil yw’r angen i gryfhau’r Gymraeg mewn peuoedd eraill tu hwnt i’r dosbarth; mae angen buddsoddiad llawer helaethach mewn cyfleoedd hamdden a chymdeithasol trwy gyfrwng y Gymraeg i blant a phobl ifanc; mae angen mwy o fuddsoddiad i gefnogi rhieni ar daith ieithyddol y teulu cyfan ac mae angen creu’r amodau i gynhyrchu rhagor o gartrefi Cymraeg. Hyderwn bod Llywodraeth Cymru yn talu sylw i hyn.” Diwedd Nodiadau Adroddiad BBC Cymru Cyfrwng iaith: Cymharu disgyblion http://www.bbc.co.uk/cymrufyw/29731583 Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae rhaglen newydd i ddysgu hanes yn ysgolion cynradd Cymru’n tanseilio nodau ac amcanion Llywodraeth Cymru. Dyna honiad RhAG, sydd wedi mynegi pryder difrifol o ran y modd mae’r rhaglen newydd yn gwanhau’r Cwricwlwm Cymreig yn cael ei ddysgu. Mae RhAG ar ddeall bod nifer cynyddol o ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg a chyfrwng Saesneg bellach yn defnyddio adnodd a elwir Conglfeini / Cornerstones, adnodd a gynlluniwyd yn y lle cyntaf i ateb gofynion y Cwricwlwm Cenedlaethol yn Lloegr. Meddai Lynne Davies ar ran RhAG, “Mae’r pecynnau hyn wedi’u teilwra tuag at farchnad ysgolion Lloegr. Ethos Seisnig Cwricwlwm Lloegr yw craidd y pecyn, ac mae’n anaddas i ysgolion Cymru. Er bod peth cyfeirio at hanes Cymru, mae’r pwyslais ar orsedd Lloegr ac arferion Lloegr. Cwbl dorcalonnus yw canfod sefyllfa ble bydd plant ysgolion cynradd y cymoedd yn gwybod union ddyddiadau brenhinoedd a breninesau Lloegr ond ddim yn gwybod bod hanes eu cynefin eu hunain wedi’i seilio ar y diwydiant glofaol.” “Mae’r pecynnau hyn ar gael yn y Gymraeg, ond cyfieithiadau uniongyrchol o’r Saesneg ydynt ac felly cyflwynir y disgyblion i adnoddau nad ydynt yn adlewyrchu’n foddhaol y Cwricwlwm Cymreig na phwnc Hanes yn y Cwricwlwm yng Nghymru.” “Gofid pellach yw’r pecyn a grewyd ar gyfer y Cyfnod Sylfaen, sy’n cynnwys fersiwn Cymraeg a gynhyrchwyd yn arbennig. Ynddo anogir athrawon i chwilio am ganeuon, storïau a hwiangerddi perthnasol i thema arbennig, ond mae pob enghraifft a gynigir, ac eithrio un, yn Seisnig a Saesneg ac yn perthyn i ddiwylliant Lloegr, sydd eto’n amddifadu ein plant o’u treftadaeth a’u hetifeddiaeth Gymreig a Chymraeg.” “At hyn nodir droeon y dylai’r disgyblion weithio trwy gyfrwng y Saesneg a’r Gymraeg. O safbwynt ysgolion cyfrwng Cymraeg mae hyn yn groes i bolisi’r Llywodraeth ei hun, lle nodir mai Cymraeg yw unig gyfrwng yr addysgu yn y Cyfnod Sylfaen.” Ychwanegodd Lynne Davies, “Mae deunydd sy’n cyflwyno hanes Lloegr gydag atodiadau Cymreig yn mynd yn groes i weledigaeth y pwyllgor a fu’n adolygu’r Cwricwlwm Cymreig o dan gadeiryddiaeth Dr Elin Jones. Argymhelliad y pwyllgor hwn yw bod ‘Cwricwlwm Cymru’ yn cael ei gynnig ar sail hanes Cymru, gyda phersbectif rhyngwladol.” Mae RhAG wedi ysgrifennu at y Gweinidog Addysg i ymchwilio i’r sefyllfa annerbyniol yma ar fyrder ac mae’n galw ar yr Athro Graham Donaldson i roi sylw dyledus i hyn fel rhan o’i adolygiad ar y gyfundrefn addysg yng Nghymru. Diwedd Nodiadau Mae adroddiad pwyllgor Dr Elin Jones, ‘Y Cwricwlwm Cymreig, hanes a stori Cymru’, 2013 yn argymell: ‘Ei nod ddylai fod i adeiladu ar y rhain er mwyn creu cwricwlwm cenedlaethol holistig go iawn i Gymru’r unfed ganrif ar hugain, gyda dimensiwn Cymreig a pherspectif rhyngwladol. O hyn ymlaen, ni ddylid cyfeirio at ‘gwricwlwm cenedlaethol’ a ‘Chwricwlwm Cymreig’ ond at ‘gwricwlwm Cymru’ yn unig.’ Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Dydd Mercher 8 Hydref bydd RhAG yn cwrdd â dirprwyaeth o’r Tithe an Oireachtais, sef Senedd Cenedlaethol Iwerddon. Bydd y ddirprwyaeth, sy’n ymweld â Chymru rhwng 7 a 9 Hydref, yn cynnwys Mr Michael Mc Carthy TD a’r Seneddwr Labhrás Ó Murchú, a fydd yn cynrychioli Cyd-bwyllgor yr Amgylchedd, Diwylliant a’r Gaeltacht (An Comhchoiste um Chomhshaol, Cultúr agus Gaeltacht). Mae’r Pwyllgor ar hyn o bryd yn craffu ar Gynllun Cyffredinol Y Bil Ieithoedd Swyddogol (Diwygio) 2014 arfaethedig, ac fel rhan o’r gwaith craffu hwnnw’n ymweld â Chymru er mwyn astudio’r model Cymreig o gyflwyno dwyieithrwydd. Mae diddordeb penodol gan y ddirprwyaeth mewn addysg Gymraeg a dyhead i gymharu’r sefyllfa yng Nghymru ac Iwerddon. Byddant yn cynnal cyfarfodydd gyda’r Prif Weinidog, Carwyn Jones, swyddogion Llywodraeth Cymru ac amrywiol fudiadau Cymraeg eraill yn ystod eu hymweliad. Meddai Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG: “Braint o’r mwyaf fydd croesawu’r ddirprwyaeth hon o Iwerddon; yn wir, croesawn y cyfle i rannu ein profiadau yma yng Nghymru ac i gymharu’r gwaith a wneir i adfywio ein ieithoedd brodorol trwy’r gyfundrefn addysg. Edrychwn ymlaen i rannu arferion da a thynnu sylw at yr heriau hynny sy’n rhwym o wynebu unrhyw wlad wrth ymdrechu i ddiogelu a hyrwyddo iaith leiafrifol. Rwy’n hyderus y bydd gennym lawer i’w ddysgu oddi wrth ein gilydd ac y cawn drafodaeth fuddiol ac adeiladol.” Diwedd Nodiadau Mr Michael Mc Carthy TD yw Cadeirydd Cyd-bwyllgor ar yr Amgylchedd, Diwylliant a’r Gaeltacht yr Oireachtas a’r Seneddwr Labhrás Ó Murchú, yw Is-gadeirydd An Fochoiste um an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010 – 2030 agus Rudaí Gaolmhara (Cyd-bwyllgor Strategaeth 20 Mlynedd ar gyfer yr Wyddeleg, 2010 – 2030 a Materion sy’n gysylltiedig). Gwefan Senedd Cenedlaethol Iwerddon http://www.oireachtas.ie/parliament/ Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae UCAC a RhAG yn falch o gyhoeddi cyfarfod cyhoeddus er mwyn trafod dyfodol addysg Gymraeg yng Nghymru. Cynhelir y digwyddiad ar ddydd Mercher 6 Awst am 12yp ym Mhabell y Cymdeithasau 1 yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Gâr ble bydd panel o siaradwyr yn lleisio barn ar sut fydd casgliadau Comisiwn Williams a chanlyniadau’r Cyfrifiad yn 2011 yn siapio Addysg Gymraeg yn y blynyddoedd i ddod. Dan gadeiryddiaeth yr Athro Siân Wyn Siencyn o Brifysgol Y Drindod Dewi Sant, aelodau’r panel fydd Keith Davies, Aelod Cynulliad Llafur dros Lanelli a chyn-Gyfarwyddwr Addysg Sir Gâr; Cefin Campbell, Cynghorydd Plaid Cymru, Arolygydd Addysg a Hyfforddiant i Estyn a Chadeirydd Gweithgor y Cyfrifiad, Cyngor Sir Gâr; a Heather Lewis, Pennaeth Ysgol Gyfun y Strade, Llanelli. Dywedodd Elen Davies, Llywydd Cenedlaethol UCAC: “Yn sgil argymhellion y Comisiwn Williams i leihau nifer y cynghorau lleol yn sylweddol, a chanlyniadau siomedig Cyfrifiad 2011, bydd y panel yn trafod goblygiadau hyn ar y sector addysg yng Nghymru. Disgwylir i’r drafodaeth fod yn un brwd a byrlymus a fydd yn cyfeirio at yr heriau sylweddol fydd yn wynebu addysg Gymraeg yn y dyfodol agos.” Ychwanegodd Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG, “Pleser o’r mwyaf yw cael cydweithio gydag UCAC i drefnu’r cyfarfod pwysig hwn ar faes y brifwyl eleni. Mae’r meysydd trafod yn rhai allweddol bwysig o safbwynt datblygiad Addysg Gymraeg ac yn sicr o ennyn sgwrs fywiog gan griw dethol o unigolion sy’n awdurdod yn eu meysydd. Hyderwn y bydd hwn yn fforwm i ysgogi a phrocio trafodaeth werthfawr ynghylch heriau a chyfleoedd y blynyddoedd nesaf.” DIWEDD Nodiadau • Mae Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru (UCAC) yn cynrychioli 5,000 o athrawon, penaethiaid a darlithwyr ym mhob sector addysg yng Nghymru. • Mudiad cenedlaethol sy’n cynrychioli rhieni gyda phlant mewn Ysgolion Cymraeg yw RhAG ac sy’n hybu sefydlu mwy o ysgolion Cymraeg ledled Cymru. • Mae Comisiwn Williams wedi galw am leihad ddramatig yn nifer yr awdurdodau lleol o 22 i 10, 11 neu 12. • Dangosodd canlyniadau’r cyfrifiad yn 2011 fod nifer y siaradwyr Cymraeg wedi cwympo i 19% o boblogaeth Cymru. • Yn Sir Gâr, lleiafrif o’r boblogaeth sydd nawr yn siarad Cymraeg am y tro cyntaf. Golygodd cwymp o 6.4% yn y niferoedd mai dim ond 43.9% sydd yn medru’r Gymraeg yn y sir erbyn heddiw. • Cynhelir yr Eisteddfod Genedlaethol yn Llanelli rhwng Awst 1-9. Am fanylion pellach cysylltwch ag UCAC ar 01970 639950/07787 572180 neu RhAG ar 07912175403

Mae RhAG wedi galw ar Gyngor Dinas Casnewydd i ohirio cynnydd triphlyg i gostau cludiant 16+ tan fod asesiad effaith llawn ac ymgynghoriad cynhwysfawr wedi’i gynnal gyda disgyblion, rhieni ac ysgolion. Daw hyn wrth i fyfyrwyr Ysgol Gyfun Gwynllyw a’u teuluoedd gynnal protest tu allan i’r Ganolfan Ddinesig am 11yb heddiw (Iau, Gorffennaf 24). Meddai Elin Maher, rhiant lleol a chynrychiolydd RhAG yng Nghasnewydd, “Bu’r diffyg ymgynghori sylfaenol gyda disgyblion a rhieni ynghylch twf mewn costau yn gwbl annerbyniol. Er bod y Cyngor yn honni eu bod yn trin pob disgybl yn gyfartal, gwirionedd y sefyllfa yw nad oes opsiwn lleol i ddisgyblion sy’n dymuno astudio trwy gyfrwng y Gymraeg; does dim darpariaeth o fewn taith gerdded neu os dymuna rhieni eu gyrru, fel sydd i ddisgyblion sy’n dewis astudio trwy gyfrwng y Saesneg. Mae’r disgyblion sy’n dymuno cael mynediad at Addysg Gymraeg yn gwbl ddibynnol ar wasanaeth bysiau a ddarperir gan y Sir. Felly nid yw polisi sy’n amcanu i drin pawb yn gyfartal o reidrwydd yn trin pawb yn deg. “Mae Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg, Llywodraeth Cymru yn gosod dyletswydd ar Awdurdodau Lleol i hyrwyddo mynediad at Addysg Gymraeg. Ydy codi tâl o £350 yn hyrwyddo? Beth os fydd dau o blant gyda chi yn y chweched? £700 i gyrraedd yr ysgol? Dylai Llywodraeth Cymru ystyried y gwrthdaro presennol rhwng dwy strategaeth genedlaethol - gwrthdaro sydd ar hyn o bryd yn galluogi Awdurodau Lleol i osgoi cyfrifoldeb i hyrwyddo Addysg Gymraeg a darparu ar sail disgresiwn yn unig. “Rhaid i Gyngor Dinas Casnewydd ystyried pwysigrwydd sicrhau mynediad rhwydd at addysg 16+ i’r economi leol - ym mha bynnag iaith mae'r disgyblion yn ei ddewis. Dylid cynnal astudiaeth er mwyn adnabod sut mae’r economi leol yn elwa o sicrhau mynediad rhwydd at addysg hyd at 18 oed – gan gynnwys sicrhau cludiant am ddim i'r rhai sy'n dechrau yn y gweithle’n 16 oed. Mae cyfrifoldeb arnom i sicrhau fod ein gweithluoedd ifainc yn cael y dechrau gorau - heb orfod poeni sut byddant yn cyrraedd man addysg neu leoliad gwaith.” Diwedd Nodiadau • Derbyniodd rhieni lythyr ar Orffennaf 2ail yn datgan mai £347 fyddai’r gost am y flwyddyn academaidd nesaf; cynnydd o £80 ers llynedd. • Mae’r rhandaliad cyntaf yn ddyledus erbyn diwedd Gorffennaf. Mae’r gost yn daladwy er gwaethaf cyfraniad o £150 fel lwfans teithio gan y cyngor. • Ysgol Gyfun Gwynllyw yw’r unig ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg sy’n gwasanaethu siroedd Casnewydd, Torfaen, Blaenau Gwent, Sir Fynwy. • Bydd Gwynllyw yn llawn erbyn 2017 ac mae swyddogion yn edrych ar opsiynau i agor ysgol uwchradd arall erbyn Medi 2016. • Ar Fai 12fed eleni rhoddodd Cabinet Cyngor Dinas Casnewydd sêl bendith ar ddogfen gysyniadol er mwyn cychwyn ystyried sefydlu ysgol uwchradd Gymraeg yn y ddinas: http://www.newport.gov.uk/stellent/groups/public/documents/report/cont723560.pdf • Ym mis Ionawr rhyddhaodd RhAG ddatganiad yn mynegi pryder am oblygiadau torri cludiant 16+ ar addysg Gymraeg: http://www.rhag.net/stori.php?iaith=cym&id=153 Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net neu Elin Maher ar 07970304219

Mae RhAG wedi beirniadu Edexcel, un o gyrff arholi mwyaf y DU, sy’n chwilio am gyfieithwyr i gyfieithu papurau arholiad disgyblion Cymru o’r Gymraeg i’r Saesneg er mwyn caniatáu i arholwyr di Gymraeg eu marcio. Beirniadaeth bellach yw’r ffaith mai cwmni o Loegr sydd wedi cael y cytundeb i drefnu’r gwaith yn hytrach na manteisio ar arbenigedd y sector cyfieithu yng Nghymru. Meddai Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG, “Mae’r sefyllfa hon yn sgandal, ym mha wlad arall y byddai’n dderbyniol bod cyfieithiad yn hytrach na’r gwaith gwreiddiol yn cael ei arholi? Lle mae disgybl wedi astudio’r pwnc trwy gyfrwng y Gymraeg yn yr ysgol ac yna eistedd arholiad trwy gyfrwng y Gymraeg, dylai fod mecanwaith yn ei le sy’n sicrhau bod y gwaith hwnnw’n cael ei arholi yn yr iaith wreiddiol. “Mae sefyllfa o’r fath yn gwbl annerbyniol ac yn gosod disgyblion sy’n astudio twy gyfrwng y Gymraeg dan anfantais llwyr. Dylent gael yr un amodau a’u cyfoedion sy’n astudio trwy gyfrwng y Saesneg, lle nad oes unrhyw ymyrryd yn y gwaith gwreiddiol. Mewn amgylchiadau o’r fath, nid gwaith y disgybl sy’n cael ei asesu ond dehongliad unigolyn arall o’r gwaith, a hynny mewn iaith gwbl wahanol. Mae disgyblion yn gorfod cydymffurfio â rheolau llym dan amodau arholiad; dylai’r un llinyn mesur fod yn berthnasol i’r gwaith wrth gael ei arholi a’i gymedroli. “Mae Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg Llywodraeth Cymru yn amcanu i gynyddu nifer y myfyrwyr 14-19 oed sy’n astudio ar gyfer cymwysterau drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae’n hollol amlwg bod y seilwaith presennol yn gwbl annigonol, heb sôn am sicrhau capasiti i ddygymod ag unrhyw gynnydd. Mae angen i’r corff arholi hwn, a phob corff arholi arall sydd wedi’i lleoli y tu allan i Gymru, gyflogi mwy o ymarferwyr proffesiynol, cymwys sy’n medru gweithio drwy gyfrwng y Gymraeg i allu cyflawni’r gwaith, a hynny ar fyrder.” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Bydd arbenigwyr iaith a gwleidyddion o bob plaid yn ymgynnull i drafod cyllideb decach i'r Gymraeg mewn cynhadledd a drefnir gan Fudiadau Dathlu’r Gymraeg yng Nghanolfan Soar, Merthyr Tudful, ar 21ain Fai. Ymhlith y siaradwyr bydd Carwyn Jones, y Prif Weinidog, Kirsty Williams arweinydd y Democratiaid Rhyddfrydol yng Nghymru a Leanne Wood, arweinydd Plaid Cymru. Yn dilyn sesiynau’r gwleidyddion bydd Paul Bilbao o wlad y Basg, y Cynghorydd Cefin Campbell a fu'n arwain Grŵp Gorchwyl ar y Gymraeg yn Sir Gâr, Siân Lewis o Fenter Iaith Caerdydd, Dai Bryer o'r Urdd a Rhian Huws Williams o Gyngor Gofal Cymru. Bydd gweithgareddau'r dydd yn cael eu llywio gan y darlledwr Vaughan Roderick. Meddai Penri Williams o Fudiadau Dathlu'r Gymraeg: “Daeth y Gynhadledd Fawr i'r casgliad ei fod yn hanfodol sicrhau rhagor o fuddsoddiad os ydyn ni am weld y Gymraeg a’i chymunedau yn tyfu. Felly, mae eisoes consensws eang ymysg caredigion yr iaith am bwysigrwydd cyllido'r Gymraeg yn deg. “Lluniwyd papur trafod gennym yn adnabod nifer o feysydd lle gellid targedu buddsoddiad ychwanegol . Rydym eisoes wedi cyflwyno ein darganfyddiadau ar ôl gwaith ymchwil trylwyr i'r pleidiau yn y Senedd yn 2013, a bydd y gynhadledd yn adeiladu ar gonsensws hynny. "Dros gyfnod o amser rydym yn galw ar y Llywodraeth i gynyddu'r buddsoddiad ar brosiectau penodol Cymraeg i 1% o’r gyllideb, sef £150miliwn, gan ddechrau yng nghyllideb 2015-16. Lefel a fyddai'n cyfateb â lefelau cyllido Gwlad y Basg. Rydym yn disgwyl ymlaen yn eiddgar i glywed beth fydd gan Paul Bilbao i ddweud gan y medrwn ddysgu llawer oddi wrth brofiad gwlad y Basg.” Dros y blynyddoedd bu Paul Bilbao yn gweithio i nifer o sefydliadau ryngwladol a chyfrannu i sawl fforwm a drefnwyd gan y Cenhedloedd Unedig. Efe yw cynrychiolydd Gwlad y Basg ar bwyllgor PEN INTERNATIONAL (Comisiwn Cyfieithu a Hawliau Ieithyddol). Arbenigodd mewn maes llythrennedd Basgeg i oedolion a golygu a chyhoeddu llyfrau. Yn 2001 bu'n rhannol gyfrifol am sefydlu yr Arsyllfa Hawliau Ieithyddol cyn dod yn Gyfarwyddwr y corff hwnnw yn 2004. Sefydlwyd Kontseilua (Cyngor Cyrff Cymdeithasol o blaid yr Iaith Fasgeg) 10 mlynedd yn ôl gan 45 sefydliad/mudiad amrywiol. Y nôd yw gweithio dros yr iaith Fasgeg fel un corff yn hytrach nag fel mudiadau unigol er hyrwyddo a normaleiddio defnydd o'r iaith Fasgeg. Mae modd cofrestru tan 12fed Mai 2014 drwy gysylltu â gaynorjones@dathlu.org. Croeso i bawb o bob maes Diwedd Nodiadau i olygyddion AMSERLEN Y DYDD 9.30 Cyrraedd 9.45 Croeso 10.00 Y Prif Weinidog 10.40 Cynghorydd Ernie Galsworthy, Cyngor Bwrdeistref Merthyr 11:00 Leanne Wood, Kirsty Williams 11.45 Paul Bilbao, ymgyrchydd iaith o Wlad y Basg 12.30 Cyng Cefin Campbell, Cyngor Sir Gâr 13.00 Cinio 13.45 Sian Lewis, Menter Iaith Caerdydd a Dai Bryer, yr Urdd 14.15 Rhian Huws Williams, Cyngor Gofal Cymru 14.40 Trafod Datganiad i’r Pleidiau ystyried wrth greu Maniffesto 15.00 Cyfarfod Blynyddol Am fwy o wybodaeth, neu os hoffech fod yn bresennol yn y gynhadledd, cysylltwch â Gaynor Jones: gaynorjones@dathlu.org / 01554 833902 Aelodau Mudiadau Dathlu’r Gymraeg: CAER, Cronfa Glyndwr, Cwlwm Cyhoeddwyr Cymru, CYDAG, Cyfeillion y Ddaear, Cymdeithas Alawon Gwerin, Cymdeithas Bob Owen, Cymdeithas Cerdd Dant Cymru, Cymdeithas Cyfieithwyr Cymru Cymdeithas y Cymod, Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, Eglwys Bresbyteraidd Cymru, Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Merched y Wawr, Mentrau Iaith Cymru, RhAG, UAC, UCAC, UMCA, UMCB, Urdd Gobaith Cymru Manylion llawn y digwyddiad :www.dathlu.org http://www.facebook.com/mudiadau?ref=name Trydar: @Dathlu_Cymraeg

Bydd Cynlluniau drafft Addysg Gymraeg Awdurdodau Lleol Cymru’n syrthio’n brin iawn o darged y Llywodraeth ar gyfer twf addysg Gymraeg. Dyna honiad RhAG ac UCAC ar sail arolwg o’r Cynlluniau drafft. Mae pob un o Awdurdodau Lleol Cymru wedi cyflwyno’u cynlluniau drafft, ac mae RhAG ac UCAC wedi mynegi pryderon bod nifer sylweddol ohonynt yn annigonol ac yn ddi-uchelgais. Daw’r mudiadau i’r casgliad hwnnw wedi iddynt gyfrannu sylwadau ar y Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg, sy’n weithredol ar sail statudol am y tro cyntaf o 1 Ebrill ymlaen, ac sy’n amlinellu sut y byddant yn cynllunio darpariaeth Addysg Gymraeg rhwng 2014 – 17. Bernir fod diffyg targedau pendant a mesuradwy ynghyd ag aneglurder sylweddol o ran y camau gweithredu i gyflawni’r targedau sydd wedi’i pennu yn Strategaeth Addysg Gymraeg, Llywodraeth Cymru. Ymysg y prif gasgliadau: • Er bod y Cynlluniau ar y cyfan yn nodi bod Awdurdodau Lleol am weld llwyddiant addysg Gymraeg, yn gyffredinol mae diffyg gweledigaeth a chamau gweithredu rhagweithiol, pendant er mwyn cyrraedd targedau cenedlaethol. • Does dim digon o dystiolaeth i ddangos bod Awdurdodau Lleol yn bwriadu ysgogi a hyrwyddo twf addysg Gymraeg. • Does dim digon o sôn am fesur y galw am addysg Gymraeg ymhlith rhieni, nac ymateb i arolygon sydd eisoes wedi digwydd. • Diffyg targedau penodol, heriol a mesuradwy a fydd yn arwain at gynnydd gwirioneddol. • Diffyg sôn am agor ysgolion newydd. • Mewn siroedd lle mae’r dilyniant o'r cynradd i'r uwchradd yn wan, mae diffyg targedau i gau’r bwlch yn y llithriad ieithyddol. • Diffyg pwyslais digonol, neu yn achos nifer o’r siroedd, dim pwyslais o gwbl, ar hyrwyddo addysg Gymraeg yn rhagweithiol er mwyn symbylu twf. Meddai Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG “Mae rhai siroedd wedi mynd ati i nodi sut bydd addysg Gymraeg yn ehangu, ond yn gyffredinol pryderwn nad yw’r Cynlluniau yn eu ffurf bresennol yn adlewyrchu ysbryd na llythyren Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 a’r Rheoliadau perthnasol. Dydyn nhw ddim yn amlinellu sut y bydd pob awdurdod lleol yn cyflawni’r canlyniadau a’r targedau sy’n ddisgwyliedig ohonynt. “Cam cyntaf yn unig yn y broses o gyflymu’r ymateb i’r galw cynyddol am Addysg Gymraeg oedd lansio’r Strategaeth nôl yn Ebrill 2010: gweithredu’r rhaglen waith yn effeithiol yw’r unig ffordd o gyflawni’r targedau â bennir ynddo. “Dylai pob cynllun strategol fod yn gerbyd effeithiol i hwyluso a datrys y rhwystrau presennol sy’n llesteirio twf addysg Gymraeg a galluogi Awdurdodau Lleol i gynyddu lleoedd. Mae angen felly i’r siroedd bennu targedau clir a chydlynol yn seiliedig ar y weledigaeth fod dyletswydd arnynt bellach nid yn unig i ddiwallu’r galw ond yn hytrach i hybu twf. Pwysleisiwn bod rhai siroedd wedi mynd ati i nodi eu bwriadau’n glir, yr hyn sydd ei angen yw bod pob sir yn efelychu’r patrwm hwnnw. “Mae RhAG yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymateb yn gadarn i hyn ac yn pwyso ar y Gweinidog Addysg i ddefnyddio’r grymoedd newydd sydd yn ei feddiant i wrthod cynlluniau gwan, cyffredinol ac amwys. Rhaid rhoi neges glir na fydd diffyg cydymffurfiaeth yn dderbyniol er mwyn troi consensws ac ewyllys gwleidyddol cenedlaethol yn weithredu o ddifrif ar lawr gwlad yn ystod cylch cyntaf y Cynlluniau newydd.” Ychwanegodd Rebecca Williams, Swyddog Polisi UCAC "Mae'r Cynlluniau'n eithriadol o amrywiol, gydag ambell un yn cynnwys dadansoddiad onest a thargedau heriol. Fodd bynnag, rydym yn siomedig bod cynifer ohonynt yn dangos diffyg cyfeiriad, diffyg ysbrydoliaeth a diffyg uchelgais. Pwyswn ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod yr Awdurdodau'n cymryd eu cyfrifoldebau statudol o ddifrif, ac i fynnu bod y Cynlluniau gwanaf yn cael eu diwygio'n sylweddol ar fyrder." Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net Rebecca Williams, Swyddog Polisi UCAC ar 01970 639950 neu rebecca@athrawon.com Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg 2014-17 Trosolwg Cenedlaethol: Casgliadau Cyffredinol RhAG http://www.rhag.net/dogfennau/Trosolwg%20Cenedlaethol%20CSGAau.pdf Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg, Llywodraeth Cymru Ebrill 2010 http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/publications/guidance/welshmededstrat/?lang=cy Adroddiad Blynyddol Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg 2012-13 http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/publications/guidance/wmesreport/?lang=cy Yn rhagymadrodd y Gweinidog, ceir cydnabyddiaeth na fydd modd cyrraedd targed 2015, ond heb gynlluniau gweithredu pendant a bwriadus gan lywodraeth leol fydd dim gobaith chwaith o gyflawni targedau 2020, sef 30% o blant 7 oed yn derbyn addysg Gymraeg.

"Mae’n destun siom a dicter fod rhaid bod yma o gwbl heddiw. "Pam yn y byd ydyn ni'n dal i orfod ymgyrchu dros chwarae teg i bobl ifanc Merthyr dderbyn eu haddysg yn eu dewis iaith? “Nid oes amheuaeth y byddai torri cludiant 16+ yn cael effaith andwyol ar ddyfodol addysg Gymraeg ym Merthyr a Chwm Cynon fel ei gilydd. “Mae’n hen bryd i Awdurdodau Lleol berchnogi eu cyfrifoldeb statudol a sicrhau bod addysg Gymraeg ar gael mor hwylus â phosib i bawb sy’n dymuno manteisio arni. “Mae’n ffaith sy’n hysbys inni gyd; does dim ysgol gyfun Gymraeg ym Merthyr, ac felly mae cenhedlaeth o blant y sir wedi, ac yn parhau, i deithio’n ddyddiol i Hirwaun er mwyn parhau â’u haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg. “Felly mae darpariaeth cludiant effeithiol, ac heb gost, yn hanfodol er mwyn sicrhau cydraddoldeb i addysg Gymraeg. Byddai codi tâl am gludiant yn cosbi’r llai cefnog yn fwy na neb, a pheri fod addysg Gymraeg yn seiliedig ar hap cod post. “Dros y blynyddoedd diwethaf mae siroedd eraill wedi ystyried yr hyn mae Merthyr yn ei gynnig nawr ac wedi rhoi’r syniad i’r neilltu – Abertawe, Bro Morgannwg a’r wythnos hon – Cyngor Pen-y-bont ar Ogwr. Mae’n dangos sut y gall undod a chryfder barn gyhoeddus ddwyn pwysau digonol er mwyn newid polisi sy’n anghyfiawn ac annheg. "Mae RhAG yn cefnogi'r ymgyrch hollbwysig hon ac yn galw ar Gyngor Merthyr i wneud yr hyn sy’n iawn.”

Mae undeb athrawon UCAC a mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) wedi mynegi pryderon am oblygiadau torri cludiant am ddim 16+ ar addysg Gymraeg. Daw hyn yn sgil cyhoeddi cynigion gan Gynghorau Pen-y-bont ar Ogwr a Merthyr i ddiddymu'r ddarpariaeth. Mae'n bosib y bydd cynghorau Abertawe a Mynwy yn ystyried hyn hefyd. Dywedodd Rebecca Williams, Swyddog Polisi UCAC "Rydym yn deall pa mor anodd yw hi ar Awdurdodau Lleol. Ond rhaid ystyried y risgiau sydd ynghlwm wrth y cynigion hyn. "Bydd torri cludiant am ddim i ddisgyblion ôl-16 yn andwyol i strategaethau'r Llywodraeth i gadw pobl ifanc mewn addysg (ac osgoi cynnydd yn y NEETS), ac i gynyddu'r niferoedd sy'n derbyn addysg cyfrwng Cymraeg. "Bydd yn effeithio'n anghymesur ar y sector cyfrwng Cymraeg am fod y pellteroedd y mae'n rhaid i ddisgyblion deithio gymaint yn fwy, ac felly, gymaint yn ddrytach - a hynny mewn ardaloedd difreintiedig. "Mae hynny'n rhoi addysg ol-16 cyfrwng Cymraeg dan fygythiad, ac mi fyddai hynny yn ei dro yn codi cwestiynau mawr am gynaladwyedd yr ysgolion cynradd ac uwchradd yn y sector, heb son am y Coleg Cymraeg Cenedlaethol. "Rhaid i Awdurdodau Lleol ystyried gwir oblygiadau unrhyw benderfyniadau, a bod yn barod i dderbyn y cyrifoldeb amdanynt yng ngwydd y cyhoedd a'r Llywodraeth." Meddai Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG, “Tra’n derbyn bod rhaid gwneud arbedion mewn adeg o gynni, rhaid i Awdurdodau Lleol hefyd berchnogi’r cyfrifoldeb o sicrhau bod addysg Gymraeg yn hygyrch ac mor hwylus â phosib i bawb sy’n dymuno manteisio arni. “Mae darpariaeth cludiant effeithiol yn allweddol i sicrhau cydraddoldeb i addysg Gymraeg, gan fod y ddarpariaeth mor bell o gartrefi’r rhan fwyaf o deuluoedd. Bydd torri cludiant 16+ am ddim yn milwrio’n erbyn dyhead clodwiw Llywodraeth Cymru i dorri’r cylch caeth rhwng amddifadedd a chyrhaeddiad addysgol ac yn tanseilio Mesur Teithio i Ddysgwyr sy’n gosod dyletswydd ar Awdurdodau Lleol i ‘hyrwyddo mynediad at addysg Gymraeg’. “Bydd hefyd yn cael effaith negyddol ar ddewisiadau rhieni yn y meithrin a’r cynradd gan lyffetheirio gallu'r sir i gyrraedd targedau twf y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg. “Mae codi tâl am gludiant ysgol yn mynd i gosbi’r llai cefnog yn fwy na neb, a pheri na fydd disgyblion o gefndiroedd tlotach yn gallu parhau ag addysg Gymraeg. Bydd yn gosod disgyblion dan straen yn ogystâl â rhieni sy'n poeni am eu sefyllfa ariannol. Yn wir, mae’n gwestiwn a yw’r siroedd wedi cynnal asesiad cydraddoldeb ar effaith codi tâl am gludiant ysgol ar addysg Gymraeg 16+, ar addysg 16+ yn gyffredinol nac ar deuluoedd llai cefnog." DIWEDD Am fanylion pellach cysylltwch â: • Rebecca Williams, Swyddog Polisi UCAC ar 07787 572180 • Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403

Mae RhAG wedi galw ar y Gweinidog Addysg a Sgiliau i ddefnyddio’r grymoedd newydd sydd yn ei feddiant i wrthod cynlluniau gwan gan Awdurdodau Lleol fydd yn gyfrifol am wella cynllunio Addysg Gymraeg dros y dair mlynedd nesaf. Mynegwyd hynny mewn llythyr at Huw Lewis AC drannoeth i ddyddiad cau cyflwyno Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg (CSGA) i sylw Llywodraeth Cymru Mae RhAG eisoes wedi galw ar yr Awdurdodau Lleol i berchnogi’r dyletswydd o wella cynllunio Addysg Gymraeg dan y drefn statudol newydd er mwyn gwireddu targedau’r Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg (SACC). Meddai Ceri Owen, Swyddog Datblygu Cenedlaethol RhAG, “Mae RhAG yn sylweddoli mai partneriaeth rhwng llywodraeth ganol a lleol yw cyflawni nod ac amcanion y SACC gyda cyfrifoldebau’n gorwedd ar y ddwy ochr. Mae angen felly i’r siroedd bennu targedau clir a chydlynol yn seiliedig ar y weledigaeth fod dyletswydd arnynt bellach nid yn unig i ddiwallu’r galw ond hefyd i hybu twf. “Fel un o’r rhanddeiliaid sydd wedi cyfrannu sylwadau ar ddrafftiau CSGA nifer o’r siroedd, yn gyffredinol daeth yn amlwg nad ydynt mewn gwirionedd wedi cydio yn y feddylfryd newydd sy’n ddisgwyliedig ohonynt. Yn gyffredinol mae diffyg targedau pendant drwyddi draw er mwyn cyflawni’r nod. Yn barod mae Adroddiad Blynyddol SACC 2012-13 wedi cydnabod na fydd modd cyrraedd targedau 2015, ond heb gynlluniau gweithredu rhagweithiol gan lywodraeth leol fydd dim gobaith chwaith o gyflawni targedau 2020. “Yn ychwanegol at hynny mae elfennau tu hwnt i bortffolio addysg wedi amlygu’n ddiweddar (yn lleol a chenedlaethol) sy’n gosod rhwystrau fydd yn faen tramgwydd i dwf addysg Gymraeg e.e toriadau i gludiant meithrin yn RhCT; bygythiadau i gludiant 16+ am ddim ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Merthyr a diffyg lleoedd Dechrau’n Deg trwy gyfrwng y Gymraeg i enwi dim ond rhai. Mewn cyfnod o gynni mae’r Awdurdodau Lleol yn ystyried rhain fel targedau hawdd er mwyn arbed arian a hynny heb sylweddoli’r effaith negyddol pellgyrhaeddol ar dwf addysg Gymraeg. “Pwyswn felly ar Lywodraeth Cymru i weithredu proses graffu a gwerthuso cadarn; ac os gwelir na fydd cynlluniau’n cyrraedd y safon ddisgwyliedig, rydym yn erfyn ar y Gweinidog i ddefnyddio’r grymoedd newydd sydd yn ei feddiant i wrthod cynlluniau gwan. Rhaid rhoi neges glir na fydd diffyg cydymffurfiaeth yn dderbyniol er mwyn cymryd y cyfle i droi consensws ac ewyllys gwleidyddol cenedlaethol yn weithredu o ddifrif ar lawr gwlad yn ystod cylch tair blynedd cyntaf y cynlluniau newydd.” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg wedi galw ar Awdurdodau Lleol Cymru i berchnogi’r dyletswydd arnynt i wella cynllunio Addysg Gymraeg. Daw hyn wedi iddynt dderbyn pedair wythnos ychwanegol i gyflwyno’u Cynlluniau Strategol y Gymraeg mewn Addysg i sylw Llywodraeth Cymru. Bellach bydd rhaid cyflwyno erbyn 20 Ionawr 2014. Meddai Ceri Owen, Swyddog Datblygu Cenedlaethol RhAG, “Bydd Ebrill 2014 yn dynodi trefn gynllunio newydd; am y tro cyntaf bydd sail statudol i’r cynlluniau, gyda grym y gyfraith tu ôl iddynt. Rydym felly’n galw ar y siroedd i wneud yn fawr o’r cyfle estynedig hwn i gryfhau eu cynlluniau trwy ymgynghori â rhieni er mwyn eu galluogi i gyflawni targedau Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg (SACC) y Llywodraeth. “Yn barod mae Adroddiad Blynyddol SACC 2012-13 wedi cydnabod na fydd modd cyrraedd targedau 2015. Daeth hyn fel siom gan inni eisoes ddatgan fod y targedau'n annigonol, ond heb gynlluniau gweithredu pendant a bwriadus gan lywodraeth leol fydd dim gobaith cyflawni targedau 2020, sef 30% o blant 7 oed yn derbyn Addysg Gymraeg. Mae RhAG wedi amcangyfrif bod angen rhwng 80 – 100 ffrwd ychwanegol (30 plentyn) os am gyrraedd y nod. “Bellach mae’r SACC yn gosod yr agenda cenedlaethol o safbwynt cynllunio Addysg Gymraeg, er hynny pwysleisiwn mai partneriaeth yw hon rhwng llywodraeth ganol a lleol gyda chyfrifoldebau’n gorwedd ar y ddwy ochr. Mae angen i’r siroedd bennu targedau clir a chydlynol yn seiliedig ar y weledigaeth fod dyletswydd arnynt bellach nid yn unig i ddiwallu’r galw ond yn hytrach i hybu twf. Yn yr un modd mae angen i Lywodraeth Cymru weithredu proses graffu a gwerthuso gadarn; ac os gwelir na fydd cynlluniau’n cyrraedd y safon ddisgwyliedig, rydym yn disgwyl i’r Gweinidog Addysg ddefnyddio ei rymoedd newydd i wrthod cynlluniau gwan. Rhaid rhoi neges glir na fydd diffyg cydymffurfiaeth yn dderbyniol er mwyn cymryd y cyfle i droi consensws ac ewyllys gwleidyddol cenedlaethol yn weithredu o ddifrif ar lawr gwlad.” Diwedd

Mae RhAG wedi croesawu cyhoeddiad diweddar sy’n addo datrysiad i ddiffyg lleoedd uwchradd cyfrwng Cymraeg yn y de-ddwyrain. Daw hyn yn sgil datganiad gan Gyngor Casnewydd sy’n awgrymu’r tebygolrwydd mai o fewn ffiniau’r sir honno y lleolir unrhyw ddarpariaeth newydd. Meddai Lynne Davies, rhiant sy’n byw yn Sir Fynwy a Chadeirydd Cenedlaethol RhAG,”Mae trafodaethau rhwng siroedd yr hen Went wedi rhygnu ‘mlaen ers peth amser ond heb unrhyw gynnydd pendant. Mae’r cyhoeddiad hir-ddisgwyliedig hwn yn arwydd hynod galonogol fod datrysiad gwirioneddol yn yr arfaeth. “Bu’r blynyddoedd diwethaf yn gyfnod o ansicrwydd mawr i rieni, fu’n pryderu ynglyn â dyfodol darpariaeth uwchradd cyfrwng Cymraeg yn yr ardal ac effaith hynny ar addysg eu plant. Mae’r cyhoeddiad hwn yn gam yn nes tuag at leddfu’r pryderon hynny ac yn cynnig sicrwydd fu mawr ei angen. Mae’n allweddol hefyd bod y siroedd yn cyfathrebu gyda rhieni bob cam o’r ffordd er mwyn sicrhau fod y datblygiad hwn yn bartneriaeth gwirioneddol rhwng yr holl randdeiliaid, gan gynnwys Ysgol Gyfun Gwynllyw sy’n gwasanaethu’r ardal ar hyn o bryd.” Ychwanegodd Elin Maher, rhiant a Chadeirydd RhAG Casnewydd, “Wrth groesawu’r newyddion rhaid pwyso’n awr am fwy o fanylder ynglyn â’r glo mân – yn benodol o ran lleoliad a threfniadaeth y cynllun arfaethedig, a hynny cyn gynted â phosib. Rhaid hefyd sicrhau fod y cynllun yn cadw at yr amserlen ac yn barod i dderbyn plant yr ardal ym mis Medi 2016. “Pwysig yw cofio fod y datrysiad hwn yn gwbl ddibynnol ar arian cyfalaf gan Lywodraeth Cymru, felly hyderwn y byddant hwythau’n ystyried y datrysiad fel partneriaeth ac yn cefnogi hynny trwy fuddsoddi’r cyllid angenrheidiol, fydd maes o law yn cyfrannu tuag at amcanion eu Stratgeaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg eu hunain. Rhaid i lywodraeth leol a chanol chwarae eu rhan er mwyn sicrhau fod y cynllun hwn yn cael ei wireddu. “Rhaid mynd ati’n awr i droi ewyllys da yn weithredu o ddifrif. ” Diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

DYDD Sadwrn 23 Tachwedd bydd RhAG yn cynnal Cynhadledd a Chyfarfod Blynyddol yn Ysgol Gymraeg Treganna, Caerdydd. Thema’r gynhadledd eleni yw ‘Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg: profiadau llawr gwlad.’ Y siaradwyr gwadd fydd, Gari Lewis, Pennaeth Cynllunio, Uned y Gymraeg mewn Addysg, Llywodraeth Cymru, Elin Maher, RhAG Casnewydd, Cyng. Arfon Jones, RhAG Wrecsam a Dr Dyfed Wyn Huws, Ymgyrch TAG. Meddai Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Amcan y gynhadledd eleni fydd gosod chwyddwydr ar yr hyn sy’n digwydd ar lawr gwlad trwy gymharu profiadau aelodau canghennau lleol RhAG gyda thargedau cenedlaethol. Byddwn yn gofyn - a yw’r Strategaeth yn gwireddu ei amcanion – ydi profiadau rhieni ledled Cymru yn cadarnhau fod y Strategaeth yn cyflawni ei nod ac yn hwyluso mynediad at addysg Gymraeg? Ydi polisi ar y lefel uchaf yn cael ei raeadru trwy weithredoedd llywodraeth leol ac yn cael effaith gadarnhaol yn ddigon cyflym? “Yn wyneb hinsawdd ariannol anodd a thoriadau anorfod ar gyllidebau cyhoeddus, byddwn yn ystyried yr heriau mwyaf sy’n wynebu Awdurdodau Lleol wrth fynd ati i gyflawni targedau’r Strategaeth a pha agweddau sy’n parhau i lesteirio twf. “Ac o dderbyn bellach fod pob sir yn gorfod llunio a chyflwyno Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg ar sail statudol, byddwn hefyd yn trafod a yw ymgyrchu yn ystyr arferol y gair yn parhau i fod yn angenrheidiol? Byddwn yn trafod sut mae gweithgarwch RhAG eisoes wedi esblygu ac yn ystyried natur ein cyfraniad fel lladmerydd dros fuddiannau rhieni wrth ymateb i’r cyfnod newydd hwn.” Diwedd Nodiadau Am ragor o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

MAE RhAG wedi croesawu lansio Ymgyrch Addysg Cyfrwng Cymraeg gan Y Prif Weinidog, Carwyn Jones heddiw. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, “Bu RhAG yn aros yn eiddgar am lansio’r ymgyrch hon, yn wir mae’n ddiwrnod hanesyddol sy’n nodi Llywodraeth Cymru am y tro cyntaf yn perchnogi’r cyfrifoldeb dros hyrwyddo Addysg Gymraeg yng Nghymru. Mae’r galonogol gweld y Prif Weinidog yn arwain ar y lansiad sy’n cadarnhau ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weld Addysg Gymraeg yn ffynnu. “Addas a phriodol yw lansio’r ymgyrch yn Ysgol Trelyn, Caerffili gan ei fod yn diriaethu’r ddeuoliaeth bresennol sy’n wynebu addysg Gymraeg heddiw. Mae’r adeilad sy’n cartrefu’r ysgol yn gynrychioladol o’r heriau sy’n wynebu nifer o ysgolion yn y sector cyfrwng Cymraeg a hynny mewn sir ble cafwyd twf aruthrol yn y galw am addysg Gymraeg dros y blynyddoedd diwethaf. Os am sicrhau twf o ddifrif yn y dyfodol mae’n rhaid blaenoriaethu buddsoddiad cyfalaf. “Mae Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 yn gosod disgwyliad fod Awdurdodau Lleol bellach yn symbylu twf yn hytrach na diwallu’n unig. Dyma newid sylfaenol o’r drefn flaenorol. Hyderwn felly mai dechrau’r daith yn unig fydd lansiad eleni, ac y bydd yr ymgyrch yn datblygu’n flynyddol gyda buddsoddiad cyllid digonol. Nid yw’r gynulleidfa darged yn un statig, ac felly mae’n allweddol fod yr ymgyrch nid yn unig yn ddeinamig ond yn hylifol, ac yn parhau i ailadrodd y negeseuon am addysg Gymraeg a manteision dwyieithrwydd o flwyddyn i flwyddyn. Gobeithiwn hefyd y bydd yn tynnu ynghyd yr holl bartneriaid sy’n gweithio’n ddiflino i hyrwyddo Addysg Gymraeg ar lawr gwlad mewn ymdrech ar y cyd. “Yn bwysicach na dim, rhaid gwneud yn siwr fod neges graidd yr ymgyrch hon – fod gan rieni Cymru ddewis arall o ran addysg eu plant – yn ddewis gwirioneddol ymarferol ac fod siroedd Cymru hefyd yn gweithredu ar eu dyletswydd; trwy sicrhau fod darpariaeth cyfrwng Cymraeg yn hygyrch, fod dilyniant cadarn ar gael ymhob cyfnod allweddol a hynny ar gael o fewn pellter teithio rhesymol i’r cartref.” Diwedd Nodiadau Am ragor o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae RhAG wedi honni fod un o bolisïau blaenllaw Llywodraeth Cymru, er gwaethaf ewyllys da y sefydliad, yn milwrio’n erbyn ehangu Addysg Gymraeg. Yn dilyn gwneud cais dan y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth mae ymatebion yr Awdurdodau Lleol yn dangos nad yw’r ddarpariaeth yn dod yn agos at y canrannau presennol sy’n derbyn addysg Gymraeg. Gwelir y patrwm hwn gan oddeutu hanner siroedd Cymru. Daw hyn yn sgil lansiad swyddogol Adeiladu Dyfodol Disglair: Cynllun y Blynyddoedd Cynnar a Gofal Plant gan y Prif Weinidog Carwyn Jones yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn Ninbych eleni. Meddai Ceri Owen Swyddog Datblygu RhAG, “Mae’r ymarferiad hwn wedi amlygu nifer o gwestiynau difrifol iawn am weithredu rhaglen Dechrau’n Deg ar lawr gwlad ac am statws y Gymraeg o fewn y polisi hwn. Does dim monitro manwl yn digwydd, a dim rheolaeth ar sut mae awdurdodau lleol yn gweithredu'r drefn. Yn wir, lleiafrif bychan o siroedd sy’n gwneud yn dda - mae’r gweddill yn tangyflawni’n sylweddol. Yn amlach na pheidio, lleoedd Dechrau’n Deg fydd pwynt mynediad cyntaf nifer cynyddol o deuluoedd i ddarpariaeth blynyddoedd cynnar. Yn gyffredinol dengys y data fod diffygion sylweddol wrth sicrhau cyfleoedd cyfartal i deuluoedd difreintiedig gael mynediad at ddarpariaeth gofal plant Dechrau’n Deg trwy gyfrwng y Gymraeg. Rhaid gofyn pa fath o sylfaen mae’r rhaglen hon yn ei gosod er mwyn cyflawni targedau’r Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg? Yn arbennig felly pan mae Adroddiad Blynyddol y Llywodraeth ar gyfer 2012-13 mewn perthynas â’r Strategaeth yn cyfaddef ein bod yn anhebygol o weld 25 y cant o blant saith oed yn cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2015. Pa fath o gyd-berthynas sydd rhyngddynt mewn gwirionedd? Oes yma enghraifft o un polisi gan y llywodraeth yn tanseilio a llyffetheirio un arall?” Aeth ymlaen i ddweud, “Dealltwriaeth RhAG yw fod bwriad i ehangu’r rhaglen Dechrau’n Deg dros y blynyddoedd nesaf trwy fuddsoddiad ariannol sylweddol gan Lywodraeth Cymru. Dyma faes allweddol sy’n gorgyffwrdd â chylch gorchwyl sawl Gweinidog, gan gynnwys Trechu Tlodi, Gofal Plant ac Addysg. O ganlyniad mae angen arweiniad a chyfarwyddyd polisi cenedlaethol o’r canol mewn perthynas â statws y Gymraeg o fewn y rhaglen. Fel y Gweinidog sydd bellach â chyfrifoldeb am yr iaith dylai Carwyn Jones gadarnhau ymrwymiad y Llywodraeth a sicrhau fod y Gweinidogion perthnasol yn gweithredu’n unol â hynny. Mae angen i'r llywodraeth sefydlu arolygiaeth ar gyfer y drefn, a rhoi cyllid yn unig i awdurdodau sy'n rhoi cyfartaledd i'r ddwy iaith yn ôl disgwyliadau lleol am dwf addysg Gymraeg.” diwedd Nodiadau Ymysg y canlyniadau gwaethaf mae: Colofn 1: Awdurdod Addysg Lleol Colofn 2: Nifer plant yn derbyn darpariaeth gofal plant DD cyfrwng Cymraeg Colofn 3: Nifer lleoedd cyfrwng Cymraeg DD ar gael Colofn 4: Canran plant Bl.2 yn derbyn Addysg Gymraeg CNPT 1.5% 4.6% 17.7% Conwy 9.5% 9.18% 23.7% Casnewydd 0% 0% 4.6% Caerdydd 7.7% 12.3% 15% Abertawe 1.8% 3.71% 13.6% Sir Gar 25% 30% 55.6% Merthyr 1% 5% 9.8% Sir Benfro 12.7% 14% 21.2% RhCT 9% 11% 20.5% Torfaen 5% 7% 10.2% Wrecsam 4.1% 13.1% 12.1% Casgliadau eraill: • Trosglwyddo i addysg Gymraeg: canrannau yn isel iawn ac yn amlach na pheidio nodwyd nad oedd y data ym meddiant yr Awdurdod Lleol. Nododd un ymateb: “Ar hyn o bryd, nid yw’n ofynnol i’r gwasanaeth fonitro pa ysgolion y mae’r plant yn trosglwyddo iddynt, ac o ganlyniad, nid yw’r wybodaeth hwn yn ein meddiant.” • Niferoedd staff cyfrwng Cymraeg: Ar gyfartaledd mae llai na 1/3 o staff y siroedd yn medru’r Gymraeg (wahân i Gwynedd, Môn a Cheredigion) • Cwestiynau i’w gofyn o safbwynt yr arferiad presennol o gasglu data am sgiliau ieithyddol staff a natur ieithyddol y darpariaethau yn yr un modd a fod disgwyl rheolaeth lem o safbwynt iechyd a diogelwch, gwiriadau CRB ayb “Ni chynhaliwyd unrhyw asesiad ac ni chasglwyd unrhyw wybodaeth oedd ymateb sawl sir.” Yn gyffredinol ceir amwysedd a diffyg cysondeb drwyddi draw yn y cyswllt hwn.

Mae RhAG wedi honni fod un o bolisïau blaenllaw Llywodraeth Cymru, er gwaethaf ewyllys da y sefydliad, yn milwrio’n erbyn ehangu Addysg Gymraeg. Yn dilyn gwneud cais dan y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth mae ymatebion yr Awdurdodau Lleol yn dangos nad yw’r ddarpariaeth yn dod yn agos at y canrannau presennol sy’n derbyn addysg Gymraeg. Gwelir y patrwm hwn gan oddeutu hanner siroedd Cymru. Daw hyn yn sgil lansiad swyddogol Adeiladu Dyfodol Disglair: Cynllun y Blynyddoedd Cynnar a Gofal Plant gan y Prif Weinidog Carwyn Jones ar faes y brifwyl ddoe. Meddai Ceri Owen Swyddog Datblygu RhAG, “Mae’r ymarferiad hwn wedi amlygu nifer o gwestiynau difrifol iawn am weithredu rhaglen Dechrau’n Deg ar lawr gwlad ac am statws y Gymraeg o fewn y polisi hwn. Does dim monitro manwl yn digwydd, a dim rheolaeth ar sut mae awdurdodau lleol yn gweithredu'r drefn. Yn wir, lleiafrif bychan o siroedd sy’n gwneud yn dda - mae’r gweddill yn tangyflawni’n sylweddol. Yn amlach na pheidio, lleoedd Dechrau’n Deg fydd pwynt mynediad cyntaf nifer cynyddol o deuluoedd i ddarpariaeth blynyddoedd cynnar. Yn gyffredinol dengys y data fod diffygion sylweddol wrth sicrhau cyfleoedd cyfartal i deuluoedd difreintiedig gael mynediad at ddarpariaeth gofal plant Dechrau’n Deg trwy gyfrwng y Gymraeg. Rhaid gofyn pa fath o sylfaen mae’r rhaglen hon yn ei gosod er mwyn cyflawni targedau’r Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg? Pa fath o gyd-berthynas sydd rhyngddynt mewn gwirionedd? Oes yma enghraifft o un polisi gan y llywodraeth yn tanseilio a llyffetheirio un arall?” Aeth ymlaen i ddweud, “Dealltwriaeth RhAG yw fod bwriad i ehangu’r rhaglen Dechrau’n Deg dros y blynyddoedd nesaf trwy fuddsoddiad ariannol sylweddol gan Lywodraeth Cymru. Dyma faes allweddol sy’n gorgyffwrdd â chylch gorchwyl sawl Gweinidog, gan gynnwys Trechu Tlodi, Gofal Plant ac Addysg. O ganlyniad mae angen arweiniad a chyfarwyddyd polisi cenedlaethol o’r canol mewn perthynas â statws y Gymraeg o fewn y rhaglen. Fel y Gweinidog sydd bellach â chyfrifoldeb am yr iaith dylai Carwyn Jones gadarnhau ymrwymiad y Llywodraeth a sicrhau fod y Gweinidogion perthnasol yn gweithredu’n unol â hynny. Mae angen i'r llywodraeth sefydlu arolygiaeth ar gyfer y drefn, a rhoi cyllid yn unig i awdurdodau sy'n rhoi cyfartaledd i'r ddwy iaith yn ôl disgwyliadau lleol am dwf addysg Gymraeg.” Nodiadau Ymysg y canlyniadau gwaethaf mae: Nifer plant yn derbyn darpariaeth gofal plant DD cyfrwng Cymraeg Nifer lleoedd cyfrwng Cymraeg DD ar gael Canran plant Bl.2 yn derbyn Addysg Gymraeg CNPT 1.5% 4.6% 17.7% Conwy 9.5% 9.18% 23.7% Casnewydd 0% 0% 4.6% Caerdydd 7.7% 12.3% 15% Abertawe 1.8% 3.71% 13.6% Sir Gar 25% 30% 55.6% Merthyr 1% 5% 9.8% Sir Benfro 12.7% 14% 21.2% RhCT 9% 11% 20.5% Torfaen 5% 7% 10.2% Wrecsam 4.1% 13.1% 12.1% Casgliadau eraill: • Trosglwyddo i addysg Gymraeg: canrannau yn isel iawn ac yn amlach na pheidio nodwyd nad oedd y data ym meddiant yr Awdurdod Lleol. Nododd un ymateb: “Ar hyn o bryd, nid yw’n ofynnol i’r gwasanaeth fonitro pa ysgolion y mae’r plant yn trosglwyddo iddynt, ac o ganlyniad, nid yw’r wybodaeth hwn yn ein meddiant.” • Niferoedd staff cyfrwng Cymraeg: Ar gyfartaledd mae llai na 1/3 o staff y siroedd yn medru’r Gymraeg (wahân i Gwynedd, Môn a Cheredigion) • Cwestiynau i’w gofyn o safbwynt yr arferiad presennol o gasglu data am sgiliau ieithyddol staff a natur ieithyddol y darpariaethau yn yr un modd a fod disgwyl rheolaeth lem o safbwynt iechyd a diogelwch, gwiriadau CRB ayb “Ni chynhaliwyd unrhyw asesiad ac ni chasglwyd unrhyw wybodaeth oedd ymateb sawl sir.” Yn gyffredinol ceir amwysedd a diffyg cysondeb drwyddi draw yn y cyswllt hwn. Tabl llawn yn nodi’r ymatebion: AWDURDODAU LLEOL Cyfanswm y plant sy'n derbyn darpariaeth Dechrau'n Deg Nifer a chanran y plant sy'n derbyn darpariaeth Dechrau'n Deg trwy gyfrwng Cymraeg. Nifer lleoliadau Dechrau'n Deg cyfrwng Cymraeg a chyfanswm y lleoedd ar gael o fewn y lleoliadau hynny - gan gynnwys canrannau. Nifer lleoliadau Dechrau'n Deg cyfrwng Saesneg a chyfanswm y lleoedd ar gael o fewn y lleoliadau hynny - gan gynnwys canrannau. Nifer a chanran y plant sy'n trosglwyddo i addysg Gymraeg o leoliadau Dechrau'n Deg. Nifer staff a gyflogir i ddarparu rhaglen Dechrau'n Deg a nifer - ac felly'r ganran - o staff sy'n darparu trwy gyfrwng y Gymraeg Disgyblion Bl.2 yn derbyn addysg cyfrwng Cymraeg Abertawe 1392 dan 4 oed (rhaglen gyfan) 6 plentyn 2/3 oed 1 lleoliad / 12 lle (1 arall 8 lleoliad / 329 lle Ddim yn cadw'r data ddim yn cadw'r data 13.60% 1 arall yn agor yn Medi (18 lle arall) Blaenau Gwent 219 23 (11%) 2 leoliad (hyd at 40 lle) 4 lleoliad /170 lle 4 plentyn 22 i gyd (gofal plant) 10% CC 4.30% Bro Morgannwg 194 44 out of 194 = 23% 1 lleoliad / 48 lle 3 lleoliad / 120 lle (+ 13 gofalwr plant) 27 (14%) 10 allan o 44 = 23% 12.20% Casnewydd 400 Dim plant ond wedi tendro am 8 lle Dim 12 lleoliad /400 lle Dim (1%) 72 i gyd - dim un CC 4.60% CNPT 1000 15 (1.5%) 3 lleoliad – 16 lle (4.61%) 18 lleoliad – 331 lle (95.4%) data ddim ganddynt 11 yn uniongyrchol gan CNPT - dim un CC 17.70% Caerdydd 2900 dan 4 oed (rhaglen gyfan) 21 o deuluoedd (gofal plant) / 7.7% 4 lleoliad / 62 lle (12.3%) 13 lleoliad / 440 lle (87.6%) Ddim yn cadw'r data 15% Caerffili 327 40 (12%) 40 lle (potensial i 112) 14 lleoliad / 287 lle 15 (23%) 59 uniongyrchol gan y sir (6 CC) 16.70% Ceredigion 429 91 13 / 83 lle (88%) 9 lleoliad / 11 lle (12%) 56 (61.5%) 20 (13 CC) (65%) 73.30% Conwy 232 22 (9.5%) 2 / 13.3% o'r ddarpariaeth 13 lleoliad / 515 lle (86.7% ) 37 (15.95%) 89 (23 CC) 25.8% 23.70% 52 lle (9.18%) o'r lleoedd Sir Ddinbych 704 23, sy’n 14% (gofal plant) 2 / 42 lle 9 lleoliad (1 dwyieithog) / 389 lle cofrestredig data ddim ganddynt heb ddarparu'r data'n iawn 23.20% Sir y Fflint 133 16 (12%) 3 lleoliad / methu cadarnhau nifer lle methu cadarnhau nifer methu cadarnhau 40 / 6 cyf Cymraeg 6.80% Sir Gaerfyrddin 218 gofal plant 55 (25%) 5 lleoliad allan o 13 (38%) 66 lle (30%) 9 lleoliad (69%) cynnwys 1 'dwyieithog' ddim yn ofynnol monitro'r data hwn 31% o'r staff cyfan 55.60% Gwynedd 154 plentyn 154 (100%) 5 lleoliad / 213 lle i gyd dim 154 (100%) 57 (100%) 98.40% Merthyr 632 1% 1 lleoliad (10 lle - 5 %) 1 heb gofrestru(12lle) 7 / 163 lle (88%) Sir ddim yn dal y data 26 / 2.5 cyf Cymraeg 9.80% Mynwy 82 4 (4.8%) 1 lleoliad / provised on ad hoc basis 4 settings minimum 28 places 0% 0% 4.60% Sir Penfro 688 o blant dan 4 oed 22 (12.7%) Dim un lleoliad CC penodol 4 / 248 lle 47 (16.6%) 46/ 3 CC (7%) 21.20% 1 Lleoliad C/S 36 lle, 18 (am) 18(pm) Pen-y-bont ar Ogwr 179 o blant gofal plant 26 (14%) cyf Cymraeg 3 lleoliad CC /26 lle / 13% 5 lleoliad / 168 lle / 87% 12/13 53 /42 (79%) trosg 39 i gyd / 11 (28%) CC 9.50% Powys 546 plentyn yn derbyn darp 25 allan o 110 ( 22.7%) 3 /40 lle (30%) 8 / 92 lle (70%) data ddim ganddynt 30 i gyd / 7 CC (23.3%) 19.40% RhCT 370 gofal plant 34 /9% 3 lleoliad allan o 20 (15%) 1 / 20 lleoliad (85%) 20.50% Torfaen 186 gofal plant 9 plentyn (5%) 2 lleoliad / hyd at 16 lle 12 / 226 lle DD / 2 childminder (3 lle pellach) 7 plentyn (5.6%) 57 i gyd / 4 CC (7%) 10.20% 2 ofalwraig plant(4 lle ychwanegol) Wrecsam 194 8 children – 4.1% 2 lleoliad / 24 lle 12 / 182 lle 7 plentyn (90%) 77 i gyd / 12 CC (16%) 12.10% Ynys Môn 372 100% 5 lleoliad / 88 lle dim ddim yn casglu'r data 22 i gyd (95%) 1 dysgwr 75.20% *** Data yn edrych ar y flwyddyn 2012/13 Am ragor o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

MAE siroedd y de-orllewin yn colli un o bob pum disgybl Cymraeg i addysg Saesneg. Dyna honiad RhAG yn dilyn cyhoeddi adroddiad diweddara’r Llywodraeth ar addysg Gymraeg. Yn ôl y ffigurau, mae Sir Gaerfyrddin yn dal gyda’r gwannaf yng Nghymru am sicrhau bod disgyblion sydd wedi cael addysg Gymraeg yn mynd ymlaen i fanteisio ar addysg uwchradd Gymraeg. Mae 23% o ddisgyblion - un o bob pedwar – yn cael eu colli o addysg Gymraeg i addysg Saesneg. Mae Sir Benfro gyda’r gwannaf hefyd, gyda 27% yn cael eu colli, er bod rhai o’r sir hon yn mynd i gael addysg Gymraeg mewn siroedd cyfagos. Y gwannaf yng Nghymru erbyn hyn yw Castell-nedd Port Talbot, sy’n colli 31% o’i disgyblion, er bod rhai’n mynd i Sir Gaerfyrddin. Medd Lynne Davies, cadeirydd RhAG, “Mae’r golled ieithyddol hon yn digwydd yn yr union ran o Gymru lle mae gofid mawr yn sgil canlyniadau cyfrifiad 2011. Mae angen i Sir Gaerfyrddin, Sir Benfro a Chastell-nedd Port Talbot fynd ati’n ddi-oed i gryfhau eu trefn ddilyniant cynradd-uwchradd.” “Mewn rhai siroedd mae rhai ysgolion unigol yn meddu ar bolisïau iaith cwbl wahanol i weddill y sir, ac mae angen i’r siroedd a’r Llywodraeth ddwyn pwysau i newid hyn.” Ychwanegodd, “Mae cael trefn sy’n caniatáu i ddisgyblion newid i ail iaith yn twyllo’r system arholiadau, ac yn tanseilio canlyniadau TGAU ail iaith. Yn waeth na hyn efallai yw’r ffaith nad yw’r disgyblion eu hunain yn cael datblygu eu sgiliau ieithyddol a dod yn oedolion â sgiliau cyfartal yn y ddwy Iaith. Mae gan y Llywodraeth dargedau i wella’r dilyniant cynradd-uwchradd, ac rydyn ni’n gobeithio y bydd yn cynnal trafodaethau gyda’r siroedd yn ne-orllewin Cymru ar newid eu trefn.” diwedd Nodiadau Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg: Adroddiad Blynyddol 2012-13: http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/publications/guidance/wmesreport/?skip=1&lang=cy

HEDDIW mae RhAG wedi cyhuddo aelodau cabinet Caerdydd o ymosod yn fileinig ar addewid blaenorol y Cyngor mewn perthynas ag Addysg Gymraeg. Mewn cyfarfod a gynhaliwyd heddiw cafwyd pleidlais i symud 'mlaen gyda'r bwriad o ymgynghori’n ffurfiol ym mis Medi ar gynnig i helaethu Pwll Coch yn ysgol dair ffrwd barhaol ac i roi o’r neilltu unrhyw fwriad i adeiladu ysgol Gynradd Gymraeg Newydd yn Grangetown. Dywedodd llefarydd ar ran y mudiad, “Heddiw mae’r cabinet wedi ymddwyn mewn modd cwbl ddirmygus ac wedi anwybyddu dyheadau a galwadau rhieni a’r gymuned leol. Maent wedi cytuno i ymgynghori ar sail papur sy’n ystadegol ddiffygiol, sy’n tangyfrifo niferoedd o fewn y sector cyfrwng Cymraeg yn yr ardal ac o ganlyniad yn gosod rhagamcanion amheus iawn o safbwynt twf y dyfodol. “Yn ôl cyfarwyddyd polisi Llywodraeth Cymru, dylai’r cyngor fod yn ymateb i’r galw am addysg Gymraeg yn lleol: mae’r galw o fewn cymuned Grangetown yn hysbys ac eto anwybyddwyd hynny. Ymddengys ei bod yn dderbyniol i blant sydd am dderbyn Addysg Gymraeg deithio allan o’u cymuned i dderbyn y ddarpariaeth honno. Mae’r anghydraddoldeb y polisi hwnnw’n syfrdanol. “Mae RhAG yn falch o ddeall fod grŵp Plaid Cymru wedi galw’r penderfyniad i mewn sy’n golygu y bydd Pwyllgor Craffu Plant a Phobl Ifanc y Cyngor nawr yn gorfod edrych ar y cynnig. Bydd RhAG yn parhau i gydweithio gyda rhieni, mudiadau a’r gymuned yn ehangach wrth i’r ymgyrch ddwyshau yn erbyn y penderfyniad cywilyddus hwn.” diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth, cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae RhAG wedi beirniadu Cyngor Sir Penfro am fethiannau amlwg mewn perthynas â blaengynllunio addysg Gymraeg yn yr awdurdod. Heddiw bydd y Cabinet yn trafod argymhelliad i ohirio cynnig gafodd sêl bendith ar Ragfyr 3ydd 2012 i sefydlu ysgol gynradd Gymraeg 3-11 oed yn Ninbych y Pysgod i agor ym Medi 2015. Yn hytrach mae'r adroddiad yn argymell gohirio'r cynllun am flwyddyn bellach, gan olygu na fyddai'r ysgol arfaethedig yn agor tan Medi 2016. Mae RhAG yn galw ar y sir i sefydlu dosbarth cychwynnol ym mis Medi 2014, os oes rhaid aros tan fis Medi 2016 tan gael safle parhaol, fel na fydd dwy flynedd o blant yn colli’r cyfle i gael addysg Gymraeg. Daw beirniadaeth RhAG yn sgil adroddiad diweddaraf ESTYN yn Rhagfyr 2012, oedd yn nodi fod gwasanaethau addysg yr awdurdod lleol i blant a phobl ifanc yn 'anfoddhaol' ac ategwyd gan Bwyllgor Craffu Plant a Theuluoedd y sir sydd wedi mynegi 'pryderon sylweddol' fod penderfyniadau yn cael eu gwneud a hynny heb unrhyw strategaeth gyffredinol ar gyfer darpariaeth addysg Gymraeg o fewn yr awdurdod. Meddai Heini Gruffudd, Cydlynydd RhAG yn y de orllewin, "Tynnodd ESTYN sylw at nifer o ddiffygion, gan gynnwys anallu'r sir i gwrdd â'r galw am addysg Gymraeg. Cyfeirwyd at y ffaith nad yw'r awdurdod yn mesur y galw am addysg cyfrwng Cymraeg neu am nad oes ganddo ddulliau amgen i gasglu’r wybodaeth honno, nad yw'n gwybod beth yw gwir lefel yr angen. Roedd yr adroddiad yn argymell fod angen rhoi strategaeth briodol ar waith i nodi a bodloni'r galw am addysg cyfrwng Cymraeg. "Cytunwn gyda ESTYN fod methiant i feddu ar y wybodaeth honno, yn atal yr awdurdod rhag cynllunio’n effeithiol i sicrhau cynhwysedd digonol ac fod hynny'n ddiffyg pwysig. Ond er tynnu sylw at y diffyg sylfaenol hwn, nid yw RhAG yn ymwybodol fod y sir wedi mynd ati i fesur y galw eto, a hynny 7 mis yn ddiweddarach. Ni all hyn fod yn dderbyniol, ac mae'n amlwg nad yw'r awdurdod yn mynd ati o ddifrif i ymateb yn rhagweithiol i argymhellion ESTYN nac ychwaith i ddisgwyliadau Llywodraeth Cymru sydd wedi'i crisialu yn y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg. "Mae'r ffaith fod bwriad yn awr i ohirio ymhellach sefydlu ysgol Gymraeg newydd yn Ninbych y Pysgod yn cwestiynu effeithiolrwydd yr awdurdod wrth ddatblygu darpariaeth cyfrwng Cymraeg ledled y sir. Does dim modd cyfiawnhau'r oedi hwn gan ei fod yn amddifadu rhieni rhag cael darpariaeth leol o fewn pellter rhesymol i'w cartrefi. Mae pryderon eraill yn lleol gan gynnwys y ffaith fod y daith hiraf i ysgol uwchradd Gymraeg, sef 1awr 10 munud, sydd ugain munud yn fwy na'r daith hiraf i ysgol uwchradd Saesneg, h.y 40 munud yn fwy mewn diwrnod. Ymddengys nad oes cynlluniau i fynd i'r afael â'r anghydraddoldeb hwnnw trwy sefydlu ysgol uwchradd yn ne'r sir. Daeth yn amlwg felly fod angen ymagweddiad cadarn a strategaeth glir o safbwynt cynllunio darpariaeth cyfrwng Cymraeg yn y sir dros y blynyddoedd nesaf."

Yn 2006 roedd 106 cais am addysg Gymraeg yn ardaloedd Canton, Pontcanna a Grangetown ac ond 90 lle (Treganna -30; Pwll Coch-60). Methodd rhai plant â chael lle mewn addysg Gymraeg a chafodd eraill eu anfon i ysgolion eraill eithaf pell i ffwrdd, Coed-y-gof, Pencae ac eraill. Addawodd y Prif Swyddog Addysg, Chris Jones, i osgoi trychineb fel hyn yn y dyfodol a pherswadiodd y Cyngor i agor 4 dosbarth cychwynnol yn 2007, un ohonynt yn Grangetown sef Tan yr Eos mewn ystafelloedd tu few i Ysgol Ninian Parc. Tyfodd Tan yr Eos ar unwaith ac am y 6 mlynedd i’r ysgol fod ar agor mae wedi derbyn rhwng 25 a 30 plentyn y flwyddyn ac yn awr bydd y plant hyn o’r diwedd yn symud i adeilad newydd Treganna fydd yn derbyn 90 plentyn bob blwyddyn. Erbyn 2010 roedd yn amlwg nad oedd y 120 lle ar gael rhwng Treganna, Pwll Coch a Thanyreos yn ddigonol i gwrdd â’galw yn y dalgylchoedd a na fyddai adeilad newydd ar gael I dderbyn Treganna-Tanyreos tan 2013. Aeth y sir i ymgynghori â rhieni Pwll Coch ar y syniad o ymestyn Pwll Coch am 2/3 blynedd i dderbyn 3 yn lle 2 ffrwd hyd nes y byddai Treganna ar ei safle newydd ac y byddai agor trydedd ysgol un ffrwd ar safle newydd yn Grangetown yn bosibl. Rhoddwyd addewidion i rieni Pwll Coch taw estyniad dros dro fyddai hwn ac y byddai Pwll Coch yn mynd yn ôl i fod yn ysgol 2 ffrwd. Doedd y rhieni ddim yn hapus ond gyda llawer o rwgnach fe dderbynion nhw yr anhepgorol. Dim ond cabanau dros dro i dderbyn y dosbarthiadau ychwanegol trefnodd y sir heb newid maint y neuadd na’r ffreutur sy wedi achosi gwasgfa annerbyniol. Ceisiodd y Sir gynnwys y drydedd ysgol yn Grangetown yn ei rhaglen am 21st Century Schools a fe gynhwysodd y Llywodraeth yr Ysgol newydd yn y rhan gyntaf o’r cynllun gan addo tua £6M iddi. O 2011 felly bu 150 lle ar gael ar gyfer addysg Gymraeg yn nalgylch Treganna=Pwll Coch a fe dderbyniwyd 136 plentyn. Erbyn 2012 derbyniwyd 147 ac eleni y rhif erbyn hyn yw 154 (gyda thebygrwydd yr aiff y rhif lan eto i dderbyn rhai o’r 10 plentyn nad oedd wedi cael lle erbyn dechrau Gorffennaf). Mae plant yn dod i ysgol Gymraeg â llefydd gwag o gyfeiriadau pell iawn. Yn ystod y dyddiau diwethaf rwyf wedi clywed am blentyn o deulu bur enwog yn byw yn nalgylch Glanmorfa heb le yno sydd wedi derbyn lle ym Mhwll Coch. Er syndod I RhAG a heb rybudd I’r mudiad cyhoeddodd y Sir papur ymgynghorol yn anelu at ymestyn hyd yr amser y byddai trydedd ffrwd ym Mhwll Coch am gyfnod amhenodol ac yn dweud y byddai agor y drydedd ysgol yn cael ei osod yn ôl ymhellach I’r dyfodol yn sgil problem dod o hyd I safle addas. Ni soniwyd am estyniad nac i neuadd PC neu i’r ffreutur serch ychwanegu rhagor o ddosbarthiadau. Bu ymateb y rhieni yn ffyrnig ar lafar a mewn 179 llythyr wrthwynebus. Dim ond 17 oedd dros y cynllun. Ysgrifennodd RhAG at y Cyng Julia Magill yn ceisio sicrwydd nad oedd bwriad tynnu’r ysgol newydd o gynllun 21st Century Schools ac ym mis Mai fe gafwyd gadarnhad fel y ceisiwyd. Nawr ychydig cyn diwedd tymor ar gyfer gwyliau’r haf a pethefnos wedi cyhoeddi canlyniad yr ymgynghori arall ar 4 ysgol arall dyma gyhoeddi gofnod o dan teitl camarweiniol sef o fwriad i weithredu i gwrdd â’r galw am addysg Gymraeg yn hysbysu bwriad y sir i:- 1 Tynnu nôl o’r cynllun i agor ysgol Gymraeg newydd yn Grangetown yn 2015 neu unrhyw bryd arall, i ddefnyddio’r safle a ffeindiwyd I’r ysgol Gymraeg ar gyfer agor ysgol newydd Saesneg ac i gywasgu trydedd ffrwd parhaol mewn ar safle Pwll Coch yn Lecwydd i ba le y gall plant Grangetown drafaelu yn lle mynychu ysgol leol fel sydd wedi digwydd ar safle Tanyreos ers 2007. 2 Mae hyn oll ar sail ystadegau hollol wallus yn tangyfrif yn nifer mewn addysg Gymraeg ar hyn o bryd a felly yn rhagdybio galw llawer yn llai yn y dyfodol. Mae hyn yn bwysig nid yn unig o leihau y rhifau Cymraeg ond hefyd o cwyddo’r rhifau Saesneg am fod modd gwybod y cyfanswm yn weddol sicr. Rwyf wedi cyfrif 14 gwall yn y ddogfen sirol 3 Dyw rhifau’r sir ddim yn gyson yn eu hunain. Dywedir yn un fan y bydd prinder o 72 lle cyfrwng Saesneg yn yr holl ardal erbyn 2015, a phrinder 31 lle cyfrwng Cymraeg. Mewn man arall fe ddywedir y bydd prinder cyfrwng Saesneg erbyn 2015 yn Grangetown oni weithredir. Mae awgrym o weithredu fel hyn:- (i) Defnyddio adeilad Tanyreos i dderbyn 30 plentyn. (Iawn) (ii) Newid ffiniau dalgylchoedd i gyfeirio 15 o Grangetown i ysgolion Canton/Glanyrafon lle mae 60 lle gwag. (Iawn) (iii) (Nid ydynt yn dweud bod hyn yn gadael ond 12 plentyn heb le o’r cyfanswm o 57, a noder fod y rhifau cyfrwng Saesneg wedi’u chwyddo o 20) 4 Er tegwch I’r sir meant yn awry n derbyn y bydd angen codi adeiladau parhaol ar gyfer y trydedd ffrwd barhaol gyda neuadd fwy a ffreutur ac ati Mae’r cofnod yn ymdrech i gyfiawnhau amddifadu addysg Gymraeg o ysgol newydd leol ar gyfer Grangetown ac i arallgyfeirio £6M o arian llywodraeth Cymru sydd wedi’I glustnodi i addysg Gymraeg ers 3 blynedd. Rwyn ofni bod hwn yn deillio o eiddigedd bod addysg Gymraeg yn meddu ar 2 ysgol fodern mewn ardal lle mae addysg Saesneg mewn ysgolion o oes Fictoria i gyd. Nid oes cof bod addysg Gymraeg yn berffaith fodlon derbyn adeiladau Fictorianaidd ond wedi cael eu troi i ffwrdd gyda dirmyg. Mae gwrthwynebwyr addysg Gymraeg wedi hau a nawr yn anfodlon i fedi.Yn bersonol fe fyddwn yn fodlon derbyn meddiant o Ysgol Ninian Park ar gyfer addysg Gymraeg a chaniatau I blant addysg Saesneg gael yr adeilad newydd os bydd hynny yn dileu eiddigedd. Yn Ysgol Ninian Park dechreuodd addysg Gymraeg yng Nghaerdydd yn 1949 a fe fyddai addasrwydd I ddychwelyd I’n gwreiddiau, ond mae rhaid inni gael ysgol lleol I gwrdd â’r galw a nid ffrwd arall yn Lecwydd. Michael L N Jones

MEWN llythyr anfonwyd heddiw at holl aelodau Cabinet Cyngor Caerdydd, mae RhAG wedi erfyn arnynt i ddiogelu lles a buddiannau addysg Gymraeg yn y brifddinas trwy anrhydeddu’r addewid i adeiladu Ysgol Gynradd Gymraeg Newydd yn Grangetown. Bydd pleidlais ar bapur fydd yn mynd gerbron y Cabinet yfory (Dydd Llun, Gorffennaf 22ain) sy’n cynnig tynnu nôl yn gyfangwbl o’r cynllun gwreiddiol i agor ysgol Gymraeg newydd yn Grangetown yn 2015, i ddefnyddio’r safle a adnabyddwyd ar gyfer yr ysgol Gymraeg er mwyn agor ysgol newydd Saesneg ac i gywasgu trydedd ffrwd barhaol ar safle Ysgol Pwll Coch yn Lecwydd Dyma adwaith ddiweddaraf y cyngor wrth iddynt geisio ymateb i’r galw cynyddol am leoedd cynradd cyfrwng Cymraeg yn yr ardal. Mae RhAG o’r farn y byddai gwasgu mwy o blant ar safle Ysgol Pwll Coch yn gwbl annheg ar y disgyblion ac yn gam gwag o safbwynt cynllunio Addysg Gymraeg yn yr ardal. Mae’r mudiad hefyd yn dadlau fod sicrhau ysgol Gymraeg newydd i Grangetown yn hollbwysig o safbwynt cynnig cyfloedd teg i rieni sydd am ddewis Addysg Gymraeg o fewn pellter rhesymol i’w cartrefi ac yn pwyso ar y Cyngor i beidio cefnu ar y weledigaeth sylfaenol o ddarparu ‘ysgolion lleol i blant lleol’ mewn perthynas ag Addysg Gymraeg Mae’r mudiad yn galw ar y Cabinet i wrthod y cynnig sydd gerbron ac i flaenoriaethu lles a buddiannau plant yr ardal uwchben popeth arall. Daw hyn cyn i rieni a chefnogwyr baratoi i brotestio o flaen Neuadd y Sir brynhawn yfory i leisio cryfder eu gwrthwynebiad. diwedd Nodiadau Am fwy o wybodaeth, cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net Dyma’r llythyr yn llawn: Annwyl Gynghorydd Ysgrifennaf atoch fel aelod o Gabinet Cyngor Caerdydd cyn ichi ymgynnull yfory i drafod mater sydd o bwys eithriadol. Ar ran aelodau pwyllgor RhAG Caerdydd erfyniwn arnoch i ddiogelu lles a buddiannau addysg Gymraeg yn ein prifddinas ac i anrhydeddu’r addewid i adeiladu Ysgol Gynradd Gymraeg Newydd yn Grangetown. Rydym o’r farn nad yw’r cynnig i helaethu Ysgol Pwll Coch a sefydlu trydedd ffrwd barhaol yno yn ddatrysiad derbyniol i’r galw cynyddol am leoedd cynradd cyfrwng Cymraeg yn yr ardal.Mae gwrthwynebiad y rhieni i’r cynnig hwnnw’n glir. Amlygwyd hyn yn ystod ymgynghoriad mis Ebrill, lle bu’r ymateb yn ffyrnig ar lafar ac mewn 179 o lythyron gwrthwynebus gyda 17 yn unig o blaid y cynllun. Byddai gwasgu mwy o blant ar safle Ysgol Pwll Coch yn gwbl annheg ar y disgyblion ac yn gam gwag o safbwynt cynllunio Addysg Gymraeg yn yr ardal. Ym mis Ebrill ysgrifennodd RhAG at y Cyng. Julia Magill yn ceisio sicrwydd nad oedd bwriad i dynnu Ysgol Gymraeg Newydd Grangetown o gynllun Ysgolion 21G y Cyngor. Y mis Mai cafwyd cadarnhad ganddi fod yr ysgol newydd yn parhau i fod yn rhan o gynlluniau’r Cyngor. Byddwch hefyd yn ymwybodol fod cyfeiriad at Ysgol Gymraeg Newydd Grangetown yng Nghynllun Strategol y Gymraeg mewn Addysg y Cyngor, cynllun sydd eisoes wedi derbyn cymeradwyaeth y Llywodraeth ac fydd ar sail statudol o 2104 ymlaen. Felly mae’r cynnig fydd ger eich bron yfory yn dro pedol llwyr ar yr ymrwymiad cyhoeddus a gafwyd cyn hyn: cynllun fel y gwyddoch sydd eisoes wedi derbyn sel bendith Llywodraeth Cymru a chyllid cyfalaf wedi’i glustnodi ers 2011. Dengys patrymau twf diweddar yn y galw am Addysg Gymraeg yn yr ardal, fod angen dybryd am fwy o leoedd. Gwyddom bydd y ddwy ysgol sy'n gwasanaethu ardaloedd Treganna a Grangetown yn orlawn erbyn 2015. Mae cyfanswm y plant sydd wedi gwneud cais am le yn y ddwy ysgol ar gyfer Medi 2013 yn 154, sef dros 5 ffrwd ac yn gynnydd o 7 uwchben cyfanswm y llynedd, nid y cwymp i 136 disgybl, sef yr hyn roedd y Cyngor yn ei ddarogan yn ystod ymgynghoriad mis Ebrill. Mae’r twf blynyddol yn yr ardal yn gyson oddeutu 10% sy’n uwch na chyfartaledd y twf ar draws Caerdydd. Mae’r ddogfen bresennol felly’n dyfynnu hen ffigyrau sy’n tangyfrif y nifer mewn addysg Gymraeg ar hyn o bryd ac yn rhagdybio galw llawer llai yn y dyfodol. Ni ellir ystyried fod y ddogfen hon yn cynnig sail gadarn a dibynadwy i benderfyniadau mor dyngedfennol. Mae sicrhau Ysgol Gymraeg Newydd i Grangetown yn hollbwysig o safbwynt cynnig cyfloedd teg i rieni sydd am ddewis Addysg Gymraeg o fewn pellter rhesymol i’w cartrefi. Pwyswn arnoch i beidio cefnu ar weledigaeth sylfaenol y Cyngor o ddarparu ‘ysgolion lleol i blant lleol’ ar gyfer teuluoedd sy’n dymuno dewis Addysg Gymraeg a gofynnwn ichi sicrhau cydraddoldeb i blant Grangetown a rhoi’r hawl iddynt fynychu ysgol leol fel sydd wedi digwydd ers sefydlu Ysgol Tan-yr-eos ers 2007. Mae polisi cenedlaethol Llywodraeth Cymru yn gosod nod o gael 30% o blant 7 oed yn derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2020. Ar hyn o bryd mae ychydig dan 20% o blant Caerdydd yn derbyn addysg Gymraeg. Felly nod y Llywodraeth yw cynnydd o 50% o blant ysgol yn dechrau yn y sector cyfrwng Cymraeg yng Nghaerdydd erbyn 2018. Ni fydd modd dod yn agos at wireddu hyn heb gadw at yr addewidion am drydedd ysgol yn ardal Treganna a Grangetown. Mae sicrhau’r ysgol hon fel rhan o flaengynllunio strategol y Cyngor yn allweddol. Am y rhesymau uchod felly galwn arnoch i wrthod y cynnig fydd dan eich ystyriaeth yfory ac i wneud yr hyn sy’n blaenoriaethu lles a buddiannau plant yr ardal uwchben popeth arall. Galwn arnoch i beidio ag arallgyfeirio £6M o arian Llywodraeth Cymru sydd wedi’i glustnodi i addysg Gymraeg ers 3 blynedd. Galwn arnoch i anrhydeddu’r cynllun gwreiddiol ac i adeiladu ysgol Gynradd Gymraeg Newydd yn Grangetown. Yn gywir Ceri Owen Ar ran Pwyllgor RhAG Caerdydd

MAE RhAG wedi beirniadu’n hallt fwriad Cyngor Caerdydd i beidio anrhydeddu addewid i adeiladu ysgol gynradd Gymraeg newydd yn ardal Trelluest o’r ddinas ac i ddefnyddio’r safle hwnnw ar gyfer adeiladu ysgol cyfrwng Saesneg. Daw hyn fel tro u-bedol llwyr ar gynlluniau gwreiddiol y cyngor sy’n ffurfio rhan o’u Rhaglen Ysgolion 21G; cynllun sydd eisoes wedi derbyn sel bendith Llywodraeth Cymru gyda chyllid cyfalaf wedi’i glustnodi ers Rhagfyr 2011. Mewn papur fydd yn mynd gerbron y Cabinet ddydd Llun nesaf (Gorffennaf 22ain) ceir yn hytrach gynnig i helaethu’r ddarpariaeth bresennol - Ysgol Pwll Coch yn Lecwydd - trwy sefydlu trydedd ffrwd barhaol yno fel datrysiad i’r galw cynyddol am leoedd cynradd cyfrwng Cymraeg yn yr ardal. Dywedodd Michael Jones ar ran RhAG Caerdydd, “Mae hwn yn gyhoeddiad cwbl syfrdanol ac yn codi cwestiynau sylfaenol am ymrwymiad Cyngor Caerdydd i Addysg Gymraeg. Bu RhAG yn feirniadol o’r Cyngor nôl ym mis Ebrill pan awgrymwyd na fyddai’r ysgol newydd yn agor yn unol â’r amserlen wreiddiol, sef 2015, a’r cynnig gafwyd i sefydlu trydedd ffrwd dros dro ym Mhwll Coch tan o leiaf 2016. Mae’n gwbl annealladwy fod y Cyngor nawr nid yn unig am droi cefn ar y cynllun gwreiddiol ond yn bwriadu defnyddio’r safle ar gyfer adeiladu ysgol cyfrwng Saesneg newydd. “Dengys patrymau twf diweddar yn y galw am Addysg Gymraeg yn yr ardal, fod angen dybryd am fwy o leoedd. Gwyddom bydd y ddwy ysgol sy'n gwasanaethu ardaloedd Treganna a Threlluest yn orlawn erbyn 2015. Mae cyfanswm y plant sydd wedi gwneud cais am le yn y ddwy ysgol ar gyfer Medi 2013 yn 154, sef dros 5 ffrwd ac yn gynnydd o 7 uwchben cyfanswm y llynedd, nid y cwymp i 136 disgybl, sef yr hyn roedd y sir yn ddarogan. Mae’r twf blynyddol yn gyson oddeutu 10%. Er hynny, mae’r cyngor yn parhau i lynu at yr hen ffigyrau nad ydynt yn adlewyrchu gwir dwf y dyfodol a rhain yn frith trwy’r ddogfen. Cymharer hynny gyda sefyllfa’r sector cyfrwng Saesneg ble mae lleoedd ar gael – mae un ysgol o fewn yr ardal gyda 75% o leoedd gwag. Cofier hefyd y bydd y sector cyfrwng Saesneg yn ennill dwy ysgol yn ôl Fedi nesaf wrth agor adeilad newydd Ysgol Gymraeg Treganna, sef Ninian Park ac Ysgol Iau Radnor. Mae rhesymeg y sir yn gwbl ddi-sail felly a’r rhagdybiaeth yn parhau mai addysg cyfrwng Saesneg y bydd rhieni’n ei ddewis. Y gwir amdani yw mai adroddiad i gynyddu lleoedd addysg cyfrwng Saesneg yw hwn a hynny ar draul addysg Gymraeg yn yr ardal. Ychwanegodd Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG, “Mae’r sir wedi cadarnhau’n gyhoeddus ar sawl achlysur iddynt dderbyn caniatâd y Gweinidog i agor ysgol newydd ar gyfer Grangetown er mwyn derbyn y twf yn y galw a ddisgwylwyd yn yr ardal. Caiff eu bwriad ei gynnwys hefyd yng Nghynllun Strategol y Gymraeg mewn Addysg y sir, sydd eisoes wedi derbyn cymeradwyaeth y Llywodraeth ac a fydd o fis Ionawr nesaf ymlaen ar sail statudol. Ategwyd hynny ymhellach mewn llythyr anfonwyd at RhAG ar Ebrill 9fed gan y Cyng. Julia Magill, Deilydd Portffolio Addysg Caerdydd, pan ddywedodd fod yr ysgol newydd yn parhau i fod yn rhan o gynlluniau’r Cyngor. Gwelwn yn awr mai geiriau gwag oedd rhain. Mae’n gwbl amlwg bellach mai polisi’r Cyngor o safbwynt Addysg Gymraeg yw canoli’r ddarpariaeth a’u bod yn cefnu ar y weledigaeth o ddarparu ‘ysgolion lleol i blant lleol’ ar gyfer teuluoedd sy’n dymuno dewis Addysg Gymraeg. “Mynnwn wybod hefyd sut mae’r cynnig hwn yn cydfynd ag amcanion a thargedau cenedlaethol y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg? Mae polisi’r Llywodraeth yn gosod nod o gael 30% o blant 7 oed yn derbyn eu haddysg trrwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2020. Ar hyn o bryd mae ychydig dan 20% o blant Caerdydd yn derbyn addysg Gymraeg. Felly nod y Llywodraeth yw cynnydd o 50% o blant ysgol yn dechrau yn y sector cyfrwng Cymraeg yng Nghaerdydd erbyn 2018. Ni fydd Caerdydd yn dod yn agos at wireddu hyn heb gadw at eu addewidion am 3edd ysgol yn ardal Treganna a Threlluest. Galwn felly ar Julia Magill i egluro pam ei bod wedi bradychu Addysg Gymraeg yn yr ardal hon ac ar y Cabinet i wyrdroi’r penderfyniad cywilyddus hwn ar unwaith.” diwedd

Mae Michael Jones, Cyd-lynydd RhAG yn y De Ddwyrain, yn pwyso a mesur sefyllfa addysg Gymraeg yr ardal ar flog Golwg360: www.golwg360.com/blog/cyfranwyr-gwadd

Mae RhAG wedi mynegi gofid ynglyn â phenderfyniad Cyngor Bwrdeistref Torfaen ddoe i drosglwyddo dyletswyddau cynllunio, darparu a chefnogi addysg yn y sir i Wasanaeth Cyflawniad Addysg De Ddwyrain Cymru. Daw’r ymateb hwn yn sgil adroddiad beirniadol ESTYN nôl ym mis Chwefror. Cyflwynwyd y cynigion gerbron y Cyngor llawn ddoe gydag argymhelliad pellach y dylid diddymu swydd Prif Swyddog Addysg y sir. Meddai Elin Maher, Cadeirydd RhAG Casnewydd, “Mae pryderon RhAG yn niferus gan ymwneud yn bennaf â’r modd datgelwyd y newyddion hyn yn ogystal ag effeithiau tymor byr, canolig a hirdymor y newidiadau ar addysg Gymraeg yn yr ardal. Fel yr awdurdod ble lleolir yr unig ysgol uwchradd Gymraeg sy’n gwasanaethu’r rhanbarth, mae cyfrifoldeb ar Dorfaen i ystyried hynny wrth gyflwyno newidiadau mor sylfaenol. Tra’n cydnabod mai mater i Dorfaen yw tynged eu gwasanaeth addysg, mae ystyriaethau traws-sirol yn perthyn i’r sector Cymraeg, a thrwy hynny, mae unrhyw newid yn Nhorfaen yn rhwym o effeithio ar ddisgyblion sy’n byw yn yr awdurdodau cyfagos. Dymunwn wybod sut yn union bydd yn effeithio ar ansawdd addysg plant a phobl ifanc Torfaen a’r siroedd cyfagos, pa systemau monitro sydd yn eu lle a beth fydd yr effeithiau ar gynllunio hir-dymor darpariaeth cyfrwng Cymraeg yn y dyfodol? “Teimlwn hefyd fod hyn oll wedi amlygu methiannnau cyfathrebu sylfaenol gyda rhanddeiliaid allweddol, sef rhieni lleol ac yn bwysicach fyth gyda’r disgyblion gaiff eu heffeithio’n uniongyrchol. Pa ystyriaeth sydd wedi’i roi i anghenion a buddiannau plant a phobl ifanc wrth yrru’r penderfyniad hwn yn ei flaen? Mae paradocs annerbyniol yn codi mewn sefyllfa ble gofynnir i rieni di-Gymraeg ymddiried eu plant i sector sy’n gwbl estron iddynt o ran iaith, ac na ddangosir yr un parch a chwrteisi i’r rhieni hynny pan fo newidiadau fel hyn yn yr arfaeth. Dylai fod yn broses ddwy ffordd, dryloyw ble mae rhieni yn derbyn gwybodaeth eglur er mwyn deall beth yn union fydd goblygiadau newidadau o’r fath ar addysg eu plant. “Bu pawb yn y tywyllwch ers cyhoeddi adroddiad beirniadol ESTYN, a pharhau mewn gwirionedd mae’r ansicrwydd yn sgil y cyhoeddiad hwn, gan nad oes unrhyw fanylion wedi’i ddatgelu ynglyn â glo man y cynnig. At hynny, pryderwn bydd ansicrwydd pellach yn cael effaith negyddol ar ddewisiadau rhieni a thwf addysg Gymraeg dros y blynyddoedd nesaf. Mae profiad y gorffennol wedi dangos fod y sector cyfrwng Cymraeg yn fregus ac yn agored i gael ei niweidio os nad yw’r amodau cywir yn eu lle. Gyda Llywodraeth Cymru yn disgwyl i awdurdodau weithredu eu Cynlluniau Strategol Cymraeg mewn Addysg mewn modd cydlynus a chydgysylltiedig, mae’r darnio pellach hwn yn nhirlun addysgol y de ddwyrain yn codi cwestiynau mawr ynglyn â blaenoriaethau, deilliannau ac atebolrwydd o safbwynt addysg yn gyffredinol, ac yn benodol o safbwynt blaen gynllunio addysg Gymraeg. Galwn felly ar Wasanaeth Cyflawniad Addysg y De Ddwyrain i gyd-weithio gyda’r holl randdeiliaid perthnasol gan gynnwys awdurdodau cyfagos, ysgolion, rhieni a disgyblion i gyfathrebu a diogelu buddiannau a dyheadau plant a rhieni dros y misoedd a’r blynyddoedd nesaf.” diwedd

Mae rhiant o Dorfaen wedi tynnu sylw at ei phryderon yn Siambr Cyngor Torfaen yr wythnos hon wedi i ddeiseb gyflwynwyd yn profi fod y galw am Leoedd Ysgol Cynradd Cyfrwng Cymraeg yng Nghwmbrân yn uwch na’r ddarpariaeth gael ei anwybyddu. Unwaith eto eleni mae Ysgol Gymraeg Cwmbrân wedi derbyn mwy o geisiadau na nifer y lleoedd gyda rhieni yn cael gwrthod mynediad i’w plant, rhai gyda brodyr a chwiorydd eisoes yn mynychu, a hyn serch fod Cyngor Torfaen yn ymwybodol o’r sefyllfa ers cryn amser. Dywedodd Glyn Davies, Cadeirydd Grŵp Rhieni dros Addysg Gymraeg Torfaen, “Mae Cyngor Torfaen yn ceisio anwybyddu’r sefyllfa ac yn gobeithio y bydd rhieni yn ildio ac yn rhoi fyny. Gallaf eu sicrhau na fydd hynny’n digwydd. Mae’r galw am addysg Gymraeg o fewn cymuned leol y plentyn yn cynyddu, mae gan bob rhiant hawl i ddewis cyfrwng iaith addysg eu plant ac mae dyletswydd statudol ar yr awdurdod lleol i ddiwallu’r dewis hwnnw, boed hynny drwy gyfrwng y Gymraeg neu’r Saesneg. Dylai Cyngor Torfaen agor ysgol newydd yng Nghwmbrân, mae’r ateb mor syml â hynny. Dywedodd Mrs Moore o St Dials, sydd â phlant mewn darpariaeth feithrin cyfrwng Cymraeg ar hyn o bryd ac a fydd yn chwilio am le ym mis Medi 2014, ”Deuthum yma heddiw fel y byddai unrhyw riant wedi’i wneud, i ofyn yn blwmp ac yn blaen beth mae Cyngor Torfaen yn bwriadu ei wneud er mwyn sicrhau fod fy mhlentyn i yn cael ei addysgu trwy gyfrwng y Gymraeg yn fy nghymuned leol, ac mae’r ymateb a gefais yn dangos fod y Cyngor yn gwadu eu cyfrifoldeb yn llwyr. Bwriadaf fynd a’r mater i sylw Aelodau’r Cynulliad ac yn uniongyrchol at y Gweinidog Addysg, Huw Lewis.” Mae’r ymgyrch yn debygol o ddwyshau. diwedd

Yn dilyn ymddiswyddiad disymwth y Gweinidog Addysg, Leighton Andrews mae RhAG yn galw ar ei olynydd i sicrhau fod Addysg Gymraeg yn parhau’n flaenoriaeth gan Lywodraeth Cymru. Mae RhAG yn pwyso am gysondeb o ran polisi tuag at Addysg Gymraeg ac fod angen i’r Gweinidog newydd gadarnhau ymroddiad i hynny o’r cychwyn cyntaf. Dywedodd Lynne Davies, Cadeirydd RhAG, “Hoffwn ddiolch i Leighton Andrews am ei ymrwymiad i Addysg Gymraeg yn ystod ei gyfnod fel Gweinidog Addysg ac am wireddu addewid Cytundeb Cymru’n Un trwy gyflwyno’r Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg cyntaf yn hanes Cymru. Ar drothwy cynfod tyngedfennol lle rydym yn aros i Gynlluniau Strategol Cymraeg mewn Addysg yr ALl droi o fod yn gynlluniau gwirfoddol i fod yn offerynnau statudol, mae’n hanfodol fod y Gweinidog newydd fydd yn cymryd yr awenau yn adeiladu ar y gwaith sydd eisoes wedi’i gyflawni gan sicrhau dilyniant di-dor o ran agwedd a meddylfryd. “Mae gwaith mawr eto i’w wneud o ran cyflawni targedau’r Strategaeth ac mae’n allweddol fod yr olynydd yn sefydlu gweledigaeth gadarn a chefnogol fydd yn sail gref i gyrraedd hynny. Edrychwn ymlaen i gydweithio gyda’r unigolyn hwnnw maes o law.” diwedd

Mae Rhieni dros Addysg Gymraeg wedi croesawu'r argymhelliad a fydd yn sicrhau dyfodol Ysgol Carno trwy ffederaleiddio. Mewn adroddiad a aiff gerbron Cabinet Cyngor Powys ar Fai 14, mae'r Cyngohorydd Myfanwy Alexander, sydd yn gyfrifol am addysg, yn argymhell ffederaleiddio ysgolion Carno, Llanbrynamir a Glantwymyn. Dyma yw'r ddewis orau ganddynt yn hytrach na'r un wreiddiol i gau'r ysgol. Meddai Ceri Owen, Swyddog Datblygu Cenedlaethol, "Mae'r Cyng. M. Alexander wedi gwrando ar lais y gymuned leol ac wedi cydnabod y byddai cau Ysgol Carno wedi bod yn drychineb o ran hygyrchedd ac argaeledd addysg gyfrwng Cymraeg yn yr ardal. Mae'r argymhelliad newydd yn adlewyrchu hyn, ac yn cydnabod cryfder y gwrthwynebiad at y bygythiad gwreiddiol i gau'r ysgol. Mae gan Gyngor Powys gryn dipyn o waith i'w wneud o ran cynllunio strategol er mwyn cynyddu'r cyfleoedd i gael mynediad i addysg gyrfwng Cymraeg. Mae hyn yn gam i'r cyfeiriad iawn, ac gobeithiwn Ceri Owen, RhAG National Development Officer said, "Councillor M. Alexander has listened to the local community and has acknowledged that the closure of Ysgol Carno would not only have been a disaster in terms of accessibility and availability of Welsh-medium provision for the future of the Welsh language in the area. This new recommendation reflects this, and recognises the strength of feeling against the original threat to close the school. Powys Council has some major work to do in terms of strategic planning to increase opportunities to access Welsh-medium education. This is a step in the right direction and we hope it marks a more proactive and positive period in relation to planning to meet the growing demand for Welsh-medium education within the county. " end Notes Papers for Powys Council Cabinet Executive meeting 14 May 2013: http://www.powys.gov.uk/ag_2013-05-14c1_cy.pdf?id=47&L=1 http://www.powys.gov.uk/rep_2013-05-14c1_125a_en.pdf?id=47 For further information please contact Ceri Owen, RhAG Development Officer on 07912175403 or ceri@rhag.net

Mae RhAG yn galw ar y Llywodraeth i droi ewyllys da at addysg Gymraeg yn weithredu pendant. Bydd mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg yn galw am hyn mewn tystiolaeth gerbron arbenigwyr ieithyddol fydd yn ymweld â Chymru ddydd Llun 29 Ebrill. Bwriad yr ymweliad gan aelodau o Bwyllgor Arbenigwyr ar ran Siartr Ewrop ar gyfer Ieithoedd Rhanbarthol a Lleiafrifol yw casglu tystiolaeth gan rychwant eang o NGOs sy'n ymwneud â'r gwaith o hyrwyddo a diogelu'r iaith Gymraeg. Fel rhan o'u tystiolaeth bydd RhAG yn datgan fod bwlch yn parhau rhwng dyheadau'r Llywodraeth mewn perthynas ag addysg Gymraeg a'r cynnydd angenrheidiol i gyrraedd targedau'r Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg. Mae Llywodraeth Cymru wedi gosod targed y bydd 25% o blant 7 oed yng Nghymru yn derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2015 a hwnnw'n cynnyddu i 30% erbyn 2020. Meddai Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG, "Bydd llawer o'n tystiolaeth yn adleisio'r un materion a godwyd gennym wrth ymddangos gerbron y pwyllgor nôl yn 2009. Mae RhAG yn pwyso am yr angen i weithredu ar sail mesur y galw a'r angen am gyfarwyddiadau clir i’w gwneud yn haws i Awdurdodau Lleol sefydlu ysgolion cyfrwng Cymraeg. Er fod cynnydd wedi'i wneud mewn perthynas â mesur y galw am addysg Gymraeg, nid oes cyfarwyddiadau eglur wedi'i darparu i ALl ar sut i fynd ati i gynyddu'r ddarpariaeth. Mae rhai siroedd wedi bod yn rhagweithiol ond eraill yn parhau i lusgo traed. Gan nad yw gweithredu ar ganfyddiadau arolygon mesur galw yn statudol mae'r cynnydd o ran ehangu'r sector cyfrwng Cymraeg wedi bod yn llawer rhy araf. "Ar hyn o bryd mae'r Strategaeth yn methu o safbwynt hwyluso darparu ysgolion cyfrwng Cymraeg newydd. Dylai Llywodraeth Cymru osod targedau penodol i ALl er mwyn ehangu nifer yr ysgolion cyfrwng Cymraeg. Yn ein cyhoeddiad Twf Addysg Gymraeg yng Nghymru 2012 - 2020 mae RhAG yn dadlau fod angen 67 dosbarth ychwanegol er mwyn cyrraedd targed y Llywodraeth ble bydd 30% o blant Cymru yn derbyn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2020. Prin iawn yw'r gobaith o gyrraedd y nod os na fydd y Llywodraeth yn cyhoeddi cyfarwyddiadau clir er mwyn sicrhau fod ALl yn gweithredu." diwedd Nodiadau 1. Llyfryn Twf Addysg Gymraeg yng Nghymru 2012 - 2020, Michael Jones, 2012. http://www.rhag.net/dogfennau/twfc.pdf 2. Adroddiad diwethaf Pwyllgor Arbenigwyr Siartr Ewrop ar Ieithoedd Rhanbarthol neu Leiafrifol http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/default_en.asp http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/Recommendations/UKCMRec3_en.pdf Am ragor o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

The national organisation Parents for Welsh medium Education (RhAG) has criticised Cardiff Council for a u-turn on their proposals to make permanent the enlargement of Ysgol Gymraeg Pwll Coch to admit up to 90 pupils into the Reception Year from September 2014. This according to RhAG is in complete contrast to the promise given back in 2011 when a consultation was held to expand provision as a temporary measure only. RhAG doesn't fundamentally disagree with the Council's intention to keep Ysgol Pwll Coch as a three form entry as a temporary 'bridging' measure, but that it should form part of a wider plan to establish a brand new school in Grangetown by 2015. It is very concerning that the Council now appears to be reneging on that promise, in line with the original timetable included in Cardiff Council's 21st Century Schools Plan with projects in the first envelope already ratified and funding assured by Welsh Government. The retention of a permanent third stream at Pwll Coch would inevitably put pressure on resources / space which is bound to affect the school's ability to maintain current high educational standards.This is a completely unacceptable situation for pupils, staff and parents. Said Michael Jones, RhAG South east Wales Coordinator, "The logic and statistics provided by the Council to support the plan is flawed, inconsistent or simply unfounded. According to Council figures, the number of new children in the area are expected to fall next September, which would be for the first time in 10 years, and yet it is claimed that provision needs to be increased from the current 5 streams to 6 streams (150 to 180 children) despite 5 streams being sufficient to accomodate the 136 children the council expected this year. In 2006, Treganna and Pwll Coch schools admitted 90 children when a total of 102 children applied for places. In response to this a starter class was opened at Ninian Park School in 2007, now called Ysgol Tan-yr-eos, which has now grown to a full school and will form the second stream at Ysgol Treganna from September 2013. In 2012 Treganna and Pwll Coch admitted a total of 147 children, an increase of 57 children in 6 years, which is higher than the average for the whole of Cardiff between 2000 and 2011, equating to 6.22%. It must be remembered that Treganna and Pwll Coch have also received the overflow from Ysgol Nant Caerau of 10 pupils per year for the past 2 years. In fact the number already admitted to Treganna and Pwll Coch this year has already reached 154;there are children who have failed to obtain admission to Nant Caerau yet again and these children taken with the usual late applicants will in all probability ensure that the total admissions exceed 160 and reach the usual 10% increase in this area. "It is fairly certain that both schools serving the Canton and Grangetown areas will be oversubscribed by 2015. The Council has confirmed that they've received permission from the Minister to open the new school in Grangetown to cater for the expected growth in demand in the area. However, it is claimed that it has not been possible to find a suitable site and consequently it will not be possible to open the school before 2016. The Council has also expressed uncertainty about the viability of the new school in terms of the demand for WM provision in the area. This is a completely unbelievable statement as RhAG has expressed its concern for more than a year that a one form entry would be insufficient by 2019/20 and pushing for the school to be built on a site which could accomodate a second form entry by 2017/18. It is therefore critical that the new school remains as part of Cardiff's 21st Century Schools programme in line with the original timetable and as Cllr. Julia Magill, Exectuive Member for Education has again promised in a recent letter to RhAG. Said Ceri Owen, RhAG National Development Officer, "If the plan to establish a 3rd stream at Pwll Coch is implemented this will mean that there will be three schools of this size in the Welsh-medium sector in Cardiff. In a response to a written question submitted to the Executive Member for Education, it was denied that that this is a move towards a policy of centralizing provision treating the WM sector in an unequal and disproportionate way compared to the EM sector. RhAG is concerned that Cardiff Council is moving away from its commitment to the vision of 'local schools for local children' with regard to the WM sector. "We must ask how Cardiff Council's proposals to plan WM education across the city can claim to be in line with the national objectives and targets of the Welsh Medium Education Strategy. Welsh Government policy has set a target that 30% of 7 year olds in Wales will be assessed through the medium of Welsh by 2020. Currently fewer than 20% do so in Cardiff. The Government's aim is for Cardiff to see an increase of 50% of school children who begin in the WM sector by 2018. Cardiff won't come close to achieving that without expanding provision in Splott and honouring its promise to establish a 3rd school for the Canton and Grangetown areas. RhAG therefore urges the Labour led Council in Cardiff to change its attitude which at present is completely opposite to the nationalpolicy set by fellow party members within Welsh Government."

Mewn erthygl ar wefan Sefydliad Materion Cymreig (IWA), mae Heini Gruffudd yn dadlau y dylen ni roi'r gorau i noddi'r sawl sydd yn dewis astudio y tu allan i Gymru: www.clickonwales.org/2013/03/welsh-governments-31m-brain-drain-subsidy/

The national organisation Parents for Welsh Medium Education (RhAG) has criticised Powys Council for using wholly incorrect and inaccurate information in its consultation on proposals to close Ysgol Carno. This would ultimately would be open for challenge by judicial review. The organisation will write to the Council on behalf of parents campaigning against closure urging them to rethink their plans and start afresh. The proposals, which the Council have agreed to take forward are based on January 2012 data and do not reflect the recent 84% growth in pupil numbers and the consequent decrease in surplus places and cost per head of education. Under the proposals the 44 pupils currently on roll would be dispersed to neighbouring schools. The only one which can offer a comparable WM education, Ysgol Llanbrynmair located 7 miles away, is physically unable to accept all the children. The other options are a dual stream provision and English medium provision. RhAG considers that the proposals to close one of the top three schools in the Machynlleth/Llanidloes catchment areas based on Estyn Inspection reports will be damaging to the existing provision and willl preven the growth of Welsh medium education in the north of the county. It will also undermine the requirements of the Welsh Government's Welsh Medium Education Strategy which, once legislation expected to be passed in April, [1] will place a statutory duty on all Local Authorities to grow and increase WM provision with a specific emphasis on 'increasing access for early years and primary provision within a child's community'[2]. Said Mr Michael Jones, RhAG's Legal Advisor, "It is unjustifiable that a report based on information which is completely out of date has been submitted and the recommendations adopted based upon such information. There are a number of significant and fundamental issues which need to be addressed, since the fact that due process appears not to have been followed in the conclusion to close Ysgol Carno. The APB and Dyfi Valley Workstreams' explicit recommendation was federation rather than closure, but it seems that local democratic processes have been disregarded." Said Mr Jones, "The Cabinet Member with responsibility for the Education Portfolio is also contradicting herself when she refers to the Condition of Ysgol Carno's buildings.The Cabinet report states that Ysgol Carno received the worst condition grade, which is untrue, as Welsh Government itself graded this a B (Satisfactory) which is the same grade given to other schools in the area. It is also neither useful or constructive when the Cabinet Member is publicly quoted as labelling Ysgol Carno's condition as 'disgraceful' without ever having visited the school, fuelling concern and worry in an already emotionally charged situation." He went on to say, "These proposals also don't fully consider the consequence closure would have on the public purse. The Council's own figures state that the transport bill would be approx £57,000 but only if transport were limited to one location. The reality is that closure could lead to parents opting for alternative provision which could drastically snowball the transport bill." Ceri Owen, RhAG National Development Officer added, " The key consideration should be that the alternative offered to parents should be of equal or better standard. This will certainly not be the case here, as these proposals will adversely affect parental choice and equality of opportunity. Parents who send their children to Ysgol Carno have made a conscious decision to choose WM education for their children, and if the school was closed, the stark reality is that this could no longer be an option for everyone. What is also concerning is that no impact assessment has been carried out in terms of the effect this closure would have on the Welsh Language or on the wider community.There is no question that if implemented, this policy would jeopardise the development of Welsh-medium provision in this area, and stifle the recent and projected future growth." Said Ms Owen, "Does Powys Council consider it appropriate to safeguard the Welsh language in one community at the expense of other surrounding communities? This flies in the face of national legislation and policy relating to the Welsh Language. RhAG calls upon the Cabinet Member with responsibility for education in Powys to answer this and to qualify how these proposals are considered to be in alignment with Welsh Government's vision of furthering the growth of Welsh-medium education and responding in a planned way to demand." end Notes For further information please contact Ceri Owen, RhAG Development Officer on 07912175403 or ceri@rhag.net [1] School Standards and Organisation (Wales) Bill http://wales.gov.uk/legislation/programme/assemblybills/schoolstandards/?lang=en [2] Welsh-medium Education Strategy, Welsh Assembly Government, Information document no: 083/2010, p.13 http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/publications/guidance/welshmededstrat/?lang=en

Local Torfaen parents and members of RhAG Torfaen (Parents for Welsh medium Education) group will present a petition to Councillors at Torfaen's next full Council meeting (Tuesday 11th December) calling for additional Welsh-medium primary provision to be established within the Authority. At a recent event organised by Menter Iaith Blaenau Gwent, Torfaen a Mynwy (Welsh language Initiative) for parents whose children will be attending reception classes in September 2013 (and with children not currently attending WM provision), more than 40 parents from the Cwmbrân catchment area and more than 20 from the Panteg catchment area signed a petition calling on Torfaen Council to provide their child with a place at a Welsh-medium school within their catchment areas. The last few years have seen a substantial expansion in the number of Welsh-medium nursery and early years provision (maintained and non-maintained) which has had a tremendous impact on numbers. All schools are close to or at over capacity – including Ysgol Panteg, the Authority's third WM primary opened in 2010, which is expected to be oversubscribed by September 2013. Ysgol Panteg was turned into a two-form entry school last September, to catch the overflow from the Authority's other two WM schools, and is expected to reach current capacity of 150 pupils much earlier than anticipated. The situation came to a head at the beginning of this year, with a number of parents refused first choice reception place for their children at Welsh-medium schools in Torfaen for this current academic year; a number of them with siblings already attending those schools. Said Glyn Davies, RhAG Torfaen chair, "It is unavoidable that further schools must be opened to meet demand. Findings from the last survey to measure demand carried out by Torfaen Council confirmed that 39% of parents would like their children to receive their education through the medium of Welsh.This is reinforced by recent trends and future projections . Action must now be taken to accommodate this growth in line with the emphasis within the Welsh-medium Education Strategy for ‘planning proactively to meet future growth in demand.’[1] " "As part of the Authority’s 21st century School’s programme, proposals have been outlined for the opening of a brand new-build on the AVESTA site. However it is becoming apparent that this funding won't transpire until the tail end of the programme's first phase. RhAG is also concerned that the proposal doesn't offer a solution which takes into account the needs of families across the whole of the Authority. We feel that it must be one element of a wider strategic plan to develop Welsh-medium education across the Authority - not the only one. Parents are naturally concerned that the future planning of Welsh-medium provision in Torfaen is currently being pinned on a school, which as of yet does not exist, and where all three Welsh-medium schools will be oversubscribed within the next year." Mr Davies went on to say, "RhAG calls on the Authority to adopt a strategy where Welsh-medium schools serve local communities and are situated within a reasonable reach of every family. In the majority of cases children wishing to access English-medium education can do so within their communities and can expect to seamlessly progress from nursery to primary education within the same provision. RhAG seeks equal parity for Welsh-medium provision, and that parents are given a fair choice as they decide on which language medium to educate their children. Currently parents choosing Welsh-medium education for their children are being placed at an unfair disadvantage." end Notes [1] Welsh Assembly Government, Welsh-medium Education Strategy, Document No: 083/2010, April 2010, p.13

Ar y 3ydd o Hydref cynhaliwyd achlysur arbennig iawn yn adeilad Y Pierhead yn y Bae. Roedd RhAG, sef y mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg, yn dathlu 60 mlynedd o ymgyrchu – ac mae’r hyn a gyflawnwyd yn y cyfnod hwnnw yn sicr yn destun dathlu. Dyna oedd neges Lynne Davies o Sir Fynwy, Cadeirydd RhAG, yn ei hanerchiad. “O’r fesen derwen a dyf,” meddai. “Llond dwrn o ysgolion Cymraeg oedd gyda ni 60 mlynedd yn ôl ond bellach mae canghennau’r dderwen yn ymestyn dros Gymru gyfan. Ond er y cynydd,” rhybuddiodd, “mae gwaith mawr eto i’w gyflawni cyn bo’r galw cynyddol am addysg cyfrwng Cymraeg yn cael ei ddiwallu.” Dywedodd bod RhAG wedi llwyddo oherwydd ei fod yn barod i gydweithio gyda chyrff eraill yn y maes, yn cynnwys y cynghorau lleol a gwleidyddion ar lefel genedlaethol. Yn wir, roedd rhaglen y dydd yn adlewyrchu hynny gyda’r Gweinidog Addysg ei hun, Mr Leighton Andrews, ac AC o bob un o’r pleidiau yn y Cynulliad yn annerch y gynulleidfa yn eu tro – a phob un yn talu teyrnged i waith RhAG, gan ddatgan eu hymroddiad hwythau i sicrhau chwarae teg i addysg Gymraeg yn y dyfodol. Y ffordd i wneud hyn, wrth gwrs, yw cefnogi’r Bil Safonau a Threfniadau Ysgolion sy’n mynd drwy'r Cynulliad ar hyn o bryd – trefniant a fydd yn rhoi grym statudol i'r angen i Awdurdodau Addysg Lleol fesur y galw am addysg Gymraeg o fewn eu ffiniau ac, yr un mor bwysig, gweithredu ar y canfyddiadau. Braf oedd gweld cynrychiolaeth o amrywiol ysgolion yn diddanu, yn cynnwys Côr Telynau Ysgol Gymraeg Pwll Coch, Caerdydd, Côr Ysgol Gyfun Gymraeg Bryn Tawe, Harry a Charlie Lovell o Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf, a Chôr Ysgol Gyfun Cymer Rhondda. Comisiynwyd cerdd gan Fardd Plant Cymru, Eurig Salisbury, yn arbennig ar gyfer yr achlysur, ac fe’i darllenwyd yn deimladwy gan yr actor Richard Harrington, yntau yn gynnyrch ysgolion Cymraeg y Cymoedd, a’i blant yn derbyn addysg Gymraeg yn y Brifddinas. Thema’r gerdd yw teyrnged i ddyfalbarhad a dycnwch y rhieni a lwyddodd i drosglwyddo’r iaith i’w plant, a hynny yn wyneb pob math o rwystr yn cynnwys y pennaf oll – beth sy’n ‘cŵl’ ym meddwl plant!

Cafodd cerdd ei chyfansoddi yn arbennig i benblwydd RhAG yn 60 oed gan Eurig Salisbury, Bardd Plant Cymru. Cafodd ei darllen gan yr actor Richard Harrington.

Yr wythnos nesaf bydd plant a rhieni’n llenwi Adeilad Pierhead, Caerdydd i ddathlu 60 mlwyddiant sefydlu Rhieni dros Addysg Gymraeg. Bydd RhAG yn cynnal y dathliad ddydd Mercher 3 Hydref. Caiff llyfryn ei gyhoeddi i nodi’r achlysur, a bydd plant sawl ysgol yn perfformio. Bydd yr arlwy yn cynnwys eitemau cerddorol gan ddisgyblion Ysgolion Pwll Coch; Glantaf, Bryn Tawe a'r Cymer gyda Caryl Parry Jones yn arwain. Caiff ffilm unigryw sy'n gywaith o waith nifer o’r ysgolion ei dangos, a bydd darlleniad gan yr actor adnabyddus Richard Harrington o gerdd a gomisiywyd yn arbennig ar gyfer yr achlysur gan Eurig Salisbury, Bardd Plant Cymru, yn ogystal â lansio atodiad i'r gyfrol Gorau Arf: Hanes Sefydlu Ysgol Cymraeg 1939-2000 sy’n crynhoi datblygiadau yn y maes ers 2000. Mae'r mudiad yn falch o gael gweithio gyda rhieni, ysgolion, amrywiol fudiadau cenedlaethol, cynghorau lleol, ACau a Gweinidogion i sicrhau fod y galw cynyddol am addysg Gymraeg yn cael ei ddiwallu. Mae RhAG yn awyddus i ddiolch i bawb am y gefnogaeth mae'n ei mwynhau, ac i’r perwyl hwnnw bydd y mudiad yn croesawu cyfeillion a gwesteion arbennig i ddathlu yn Adeilad y Pierhead, ym Mae Caerdydd am 12.30 y.p. Dywedodd Morgan Hopkins un o'r cyd-drefnwyr ac aelod o Bwyllgor Cenedlaethol RhAG: "Mae'n gyffrous iawn ein bod yn medru dathlu'r garreg filltir hanesyddol hon yn hanes RhAG trwy gynnal digwyddiad mor unigryw. Rydym yn falch fod yr achlysur wedi'i gyd-noddi'n drawsbleidiol a thrwy hynny gadarnhau fod addysg Gymraeg bellach wedi ennill consensws gwleidyddol cenedlaethol.” “Hyderwn bydd yr achlysur ar y naill law yn fodd o edrych nôl ar gyfraniad y mudiad dros y blynyddoedd yn y gwaith o hybu twf addysg Gymraeg tra hefyd yn dathlu llwyddiant ysgubol yr ysgolion Cymraeg, ac ar y llall yn gyfle pwysig i droi’n golygon i'r dyfodol tuag at gyfnod newydd a chyffrous yn ei ddatblygiad.” “Rydym yn edrych ‘mlaen at gydweithio pellach er mwyn sicrhau fod pob rhiant sy'n dymuno yn medru cael mynediad hygyrch at addysg Gymraeg i'w plant a hynny o fewn pellter rhesymol i'w cartref." Mae RhAG yn gorff grymus sydd yn pwyso am ddarpariaeth addysgol trwy gyfrwng y Gymraeg ledled y wlad. Mae addysg Gymraeg ymysg yr ymdrechion mwyaf llwyddiannus ym mhroses adfer yr iaith yng Nghymru ac mae dyfodol y Gymraeg bellach yn dibynnu ar ei llwyddiant. Gan ein bod gwta draean o’r ffordd tuag at sicrhau system deg o addysg Gymraeg ymhob rhan o’r wlad, gellir dadlau bod ganddi dipyn go lew i’w gyfrannu i’r broses o hyd. Noddir y digwyddiad yn drawsbleidiol gan Angela Burns AC; Simon Thomas AC; Keith Davies AC ac Aled Roberts AC a fydd oll yn dweud gair byr, yn ychwanegol at araith gan Leighton Andrews, y Gweinidog Addysg a Sgiliau. Diwedd Nodiadau Am ragor o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403 neu ceri@rhag.net

Mae RhAG yn croesawu datganiad y Gweinidog Addysg a Sgiliau, Leighton Andrews, bod addysg Gymraeg yn rhan allweddol o weledigaeth y Llywodraeth am yr iaith Gymraeg. Wrth gyflwyno, Iaith fyw: iaith byw, dywed Leighton Andrews, y Gweinidog Addysg, bod y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg i’w darllen ar y cyd â’r strategaeth iaith. Meddai Lynne Davies, cadeirydd RhAG, “Mae RhAG yn llawenhau bod y Llywodraeth yn gweld bod addysg Gymraeg yn allweddol i ddyfodol y Gymraeg. Y cam nesaf yw bod y safonau a gaiff eu gosod gan y Comisiynydd Iaith yn sicrhau bod cynnydd addysg Gymraeg yn parhau.” Mae RhAG am weld safonau pendant ar ymateb i’r galw am addysg Gymraeg mewn ardaloedd Seisnigedig. Ar hyn o bryd mae rhyw 40% o rieni ar draws ardaloedd Seisnigedig de Cymru a’r gogledd-ddwyrain yn dymuno rhoi addysg Gymraeg i’w plant. Ond mae’r ddarpariaeth o gwmpas 10%. Medd Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG, "Bydd cael safonau pendant ar ddarparu addysg Gymraeg sy’n cyfateb i’r galw’n sbarduno awdurdodau addysg i sefydlu mwy o ysgolion Cymraeg. Mae rhaid i’r awdurdodau addysg gyflwyno’r cynlluniau addysg Gymraeg i ADAS (adran addysg a sgiliau y Llywodraeth) yn awr, ond bydd cael safonau cadarn yn fodd o orfodi awdurdodau sy’n llusgo’u traed i weithredu. " Mae Cynghorau Abertawe, Bro Morgannwg, Caerdydd a Rhondda Cynon Taf ymysg rhai sy’n cynyddu nifer yr ysgolion cynradd Cymraeg ar hyn o bryd. Ar y llaw arall, mae cynnydd wedi bod yn araf ym Merthyr Tudful a Phen-y-bont ar Ogwr. Medd Ceri Owen, "Mae’r rhagolygon am gynnydd addysg Gymraeg yn obeithiol, ac mae’n dda bod y Llywodraeth am sicrhau hyn. " diwedd Am fwy o fanylion cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu Cenedlaethol RhAG ar 07912175403.

Mae mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) wedi croesawu cyhoeddiad hir-ddisgwyliedig y Gweinidog Addysg (ddoe) mewn perthynas â buddsoddiad cyfalaf i addysg cyfrwng Cymraeg. Dywedodd Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG, "Hoffwn longyfarch y Gweinidog Addysg ynghyd â Llywodraeth Cymru am osod eu gweledigaeth ar gyfer twf addysg cyfrwng Cymraeg. Mae'r cyhoeddiad yn cadarnhau fod sawl prosiect ledled Cymru wedi derbyn addewid am gyllid a fydd yn caniatáu i awdurdodau addysg fwrw 'mlaen yn awr gyda'r gwaith o ddiwallu'r galw cynyddol am addysg cyfrwng Cymraeg. Yn y mwyafrif o achosion, bydd y cyllid yn cynnig sefydlogrwydd a'r amodau angenrheidiol i'r sector ffynnu." "Tra'n cymeradwyo arweiniad strategol clir y llywodraeth o safbwynt cynllunio addysg Gymraeg dros y blynyddoedd nesaf, rhaid cydnabod mai dros gyfnod estynedig o amser y caiff y cyllid ei ddyrannu a hynny'n groes i'r cynllun gwreiddiol. Pwysleisiwn felly fod angen cadarnhau ar unwaith pa brosiectau fydd yn cael blaenoriaeth o fewn y rhaglen a phryd yn union y bydd yr arian yn cael ei ryddhau i'r awdurdodau lleol. Heb amserlen a fframwaith bendant i gyflawni hynny, mae'n debygol y gall arwain at sefyllfa o oedi ac ansicrwydd fydd yn niweidiol i dwf addysg Gymraeg ac mewn rhai achosion yn atal rhieni rhag sicrhau mynediad at addysg Gymraeg i'w plant. Elfen allweddol arall yw fod angen sicrwydd o du'r awdurdodau lleol y byddant hwythau'n medru canfod yr arian cyfatebol sy'n angenrheidiol i wireddu'r cynlluniau dan sylw." "Nid oes amheuaeth fod y buddsoddiad arfaethedig yn cymryd camau breision i'r cyfeiriad cywir, ond o safbwynt rhieni, yr hyn sy'n gwbl greiddiol yw cael manylion pendant ynglyn â sut a phryd yn union y bydd yr arian yn diogelu eu dymuniad i addysgu eu plant drwy gyfrwng y Gymraeg." diwedd Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 0791217540

Two years ago the then Minister of Education in Wales launched her new strategy for the development of Welsh medium education targeting help in achieving WAG’s aim to increase Welsh speakers by 5% by 2011 against the figure in the 2001 Census. This necessarily involved raising the number of WM places. Monitoring the response of local education authorities was to be transferred from the Welsh Language Board which had it statutorily. Local authorities were urged to respond positively to a departmental circular issued by the Minister’s predecessor, asking them to hold surveys to ascertain any unmet need for Welsh medium education and to make proposals to fulfil such need. The Minister warned that if LEAs ignored her strategy then she would take statutory powers, as her successor Leighton Andrews has reiterated. After two years, what is the response in South Wales to the new strategy? Mixed: of the 15 authorities, six have done well; five badly and the four indifferently. The good authorities are Newport, Torfaen, Caerphilly, Cardiff, the Vale of Glamorgan and Cardiganshire. Newport carried out a survey in response to the original circular, found a substantial unmet need and agreed to open a second school in September 2009. Its immediate popularity demanded a second stream which was provided so that in 2010 60 children were admitted instead of 30. A second survey was undertaken among parents of children entering school in 2011/14, which showed a need for a third school to be opened this September. Torfaen and the Vale of Glamorgan both carried out surveys, detected unmet need and have acted promptly to open new schools. Since Caerphilly became an education authority in 1996 it has a record of opening additional schools and filling them, 3 new schools over 14 years, as well as extending others. Cardiff (and South Glamorgan before it) has pursued a policy of working towards having one WM school in every ward of the city. Thus since 2000 it has opened 6 new primary schools and will open a third secondary school in 2012. Cardiganshire has a scheme in hand to increase the Welsh element at its bilingual secondary schools (Cardigan, Lampeter, Tregaron, Aberaeron). Its plan to combine primary schools in the Llandysul area to have 3-19 Welsh medium provision on one campus is innovative, creating a firm foundation for the future of WM education locally. It just manages to join the “good” class. Merthyr Tydfil, with no new school opened since 1976, heads the list of defaulters, proclaiming its intention not to “waste” money on a survey of unmet need. Rhondda Cynon Taf with no new school opened since 1990 (by Mid Glamorgan its predecessor), did conduct and publish two surveys of unmet need in 2007 without doing anything to respond to the need for two additional streams in spite of past promises. Neath Port Talbot responded early to the first circular by commissioning a survey, but the outcome of the survey has not been published. A second and a third survey were commissioned, showing that demand is far greater than current provision but there has been no speedy or any response. Sadly Carmarthenshire must join the same group in the light of its refusal to expand designated Welsh medium primary provision and its persistence in arguing that its category A schools are also Welsh medium schools which is certainly not the case. Thus currently upwards of 15 children are being refused entry to Ysgol Gymraeg Rhydaman. There is no Welsh medium primary provision available in vast parts of the county. Pembrokeshire promised a Welsh medium school in the Tenby area, after merging Welsh medium schools in the north of the county. This further unkept promise places this authority among the defaulters, Swansea, after an appalling history between 1960 and 1989, saw an improvement under West Glamorgan which has partly continued since 1996 when Swansea again became independent. Three new primary schools have been opened and a second secondary school. Surveys of unmet need have been undertaken and the results published, one of which has led to a proposed new school in Morriston, rather bizarrely to be of 0.5 FE, But when an English medium school became redundant at Llanmorlais in Gower (a rural area with no Welsh school ) Swansea sold the site rather than open a Welsh medium school in spite of the wishes of 40 parents. Ministerial approval has authorised the extension of two Welsh schools Tirdeunaw and Pontybrenin but to a degree insufficient to provide space to accommodate children already admitted. In giving his approval the Minister comments on the inadequacy of Swansea’s proposals. Mediocre is the best verdict on Swansea’s response to the new strategy. Bridgend has not opened a new Welsh primary since 1988 but it did open a secondary in 2008. It recognises the need for a further school in the Llynfi valley which it has not yet provided.. Blaenau Gwent and Monmouthshire have now carried out a survey. Both have improved the buildings of their Welsh Schools, but new schools have not been provided in Tredegar, Monmouth or Usk . Leighton Andrews should write to all but 6 of these authorities reminding them to hold regular surveys of need and to act on the results. His letter to Swansea suggests that he is on the way to doing this.

Mae mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) wedi croesawu'r ffaith y bydd cynlluniau Cyngor Caerdydd i agor trydedd ysgol gyfun Gymraeg y brifddinas ym Medi 2012 yn parhau yn unol â'r amserlen wreiddiol o leiaf, os nid ar y safle a addawyd. Yn groes i'r cynllun gwreiddiol, bydd Ysgol Gyfun Gymraeg Bro Edern yn cael ei sefydlu ar safle Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf am un flwyddyn o fis Medi 2012 ymlaen, gyda'r bwriad i'w symud i safle presennol Ysgol Uwchradd yr Eglwys yng Nghymru Sant Teilo ym Medi 2013. Bydd disgyblion ysgolion Bro Eirwg a Berllan Deg yn bwydo'r ysgol am y ddwy flynedd gyntaf ac o 2014 bydd plant yn dod o Ysgol Pen-y-pil ac o 2016 o Ysgol Penygroes yn ychwanegol. Dywedodd Nona Gruffudd-Evans, Cadeirydd RhAG Caerdydd, "Tra'n cydnabod fod y sefyllfa ymhell o fod yn ddelfrydol, cred RhAG fod y penderfyniad yn caniatau'r dechrau gorau posib i Bro Edern dan yr amgylchiadau, ac fod yn rhaid canolbwyntio'n awr ar sicrhau proses drosglwyddo sydd mor esmwyth â phosib i ddisgyblion yr ysgol newydd. Ymhellach i hynny, rydym yn cydnabod cefnogaeth sylweddol Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf, ac yn arbennig pennaeth yr ysgol honno, a'u rhan allweddol yn y broses o sicrhau'r datrysiad dan sylw." Ychwanegodd Mrs Gruffudd-Evans, "Pwysleisiwn ei bod yn gwbl hanfodol bod y Sir bellach wedi addo mai trefniant dros dro am flwyddyn yn unig fydd hyn, ac y bydd Cyngor Caerdydd yn gwireddu eu hymrwymiad i drosglwyddo Ysgol Gyfun Gymraeg Bro Edern i'w chartref parhaol ym Medi 2013. Rydym hefyd yn galw ar y Cyngor i gadw at eu addewidion o sicrhau cyllid digonol ar gyfer trefniadau staffio ac adnoddau pwrpasol ar gyfer lletya'r ysgol newydd yn ei chartref dros dro yng Nglantaf. Addysg a lles y disgyblion yw'r flaenoriaeth uchaf ac mae'n rhaid gwneud yn siwr na fydd y trefniant yma'n andwyol i fuddiannau disgyblion y naill ysgol neu'r llall." Nododd Michael Jones, Cydlynydd de ddwyrain Cymru ar ran RhAG, "Dylai bwrw 'mlaen gyda'r gwaith o benodi pennaeth, er mwyn llywio'r broses o ymsefydlu hunaniaeth a threfniadaeth annibynnol yr ysgol newydd erbyn Medi 2012 fod yn gam gweithredu ar fyrder gan y Sir. Yn naturiol mae gan ddarpar-rieni lawer iawn o gwestiynau a phryderon a bydd penodi pennaeth yn fodd i dawelu nifer o'r gofidiau hynny. Mae'n bryder gan RhAG mai'r teimlad cyffredinol ymysg rhieni yw un o anniddigrwydd a'u bod yn teimlo wedi'u dieithrio'n llwyr yn ystod yr wythnosau diwethaf. Hyd yma, prin iawn fu'r wybodaeth am fanylion ymarferol trefniadaeth yr ysgol, ac i ddarpar-rieni ysgol newydd sbon mae'r wybodaeth hynny'n gwbl hanfodol, yn enwedig felly o ystyried eu bod ynghanol y broses ddewis llwybr addysg uwchradd eu plant ar hyn o bryd." "Bydd RhAG mewn trafodaethau gyda’r Sir yn ystod y misoedd nesaf er mwyn sicrhau mai buddiannau rhieni a disgyblion sydd wrth galon y trefniadau. Rhaid sicrhau, o hyn ymlaen, fod y broses o ffurfio Ysgol Gyfun Gymraeg Bro Edern yn un agored a chynhwysol, er mwyn caniatau i rieni chwarae rôl ganolog yn nyfodol addysg eu plant, ac i sicrhau fod yr ysgol yn derbyn yr amodau tecaf wrth sefydlu'i hun." diwedd

"Mae rhieni RhAG yn aros yn bryderus am benderfyniad Cyngor Bwrdeisdref Sirol Caerffili ar ddyfodol addysg Gymraeg yn y Sir. Bydd penderfyniadau a wneir gan gynghorwyr ddydd Iau (heddiw) yn cael effaith uniongyrchol ar hawl rhieni i addysgu eu plant drwy gyfrwng y Gymraeg yn y bwrdeisdref. Mae yna angen ar fyrder i gynyddu llefydd uwchradd cyfrwng Cymraeg ym masn Caerffili, er mwyn diwallu'r galw cynyddol o du rhieni ac er mwyn lliniaru'r pwysau ar Ysgol Gyfun Cwm Rhymni, unig ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg y Sir ar hyn o bryd. Yn naturiol mae rhieni'n gofidio at y posibilrwydd o lefydd annigonol, ac wedi'i siomi unwaith yn barod, pan y bu'n rhaid i'r Sir roi'r cynlluniau gwreiddiol ar gyfer safle St Ilan i'r neilltu oherwydd diffyg cyllid. Mae'n gwbl annheg i gadw rhieni a phlant yn y fath limbo. Byddai methiant i sefydlu darpariaeth cyfrwng Cymraeg ar safle St Ilan hefyd yn mynd yn groes i egwyddor graidd Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg Llywodraeth Cymru sy'n anelu i sicrhau fod awdurdodau lleol yn ymateb mewn ffordd wedi'i chynllunio ar gyfer y galw cynyddol am addysg cyfrwng Cymraeg. Mewn adeg o gynni economaidd, oes modd cyfiawnhau peidio a gwneud defnydd o adeilad gwag, sy'n segur ers blynyddoedd, er mwyn darparu gwasanaeth craidd i drigolion Caerffili? Mae sicrhau fod darpariaeth yn ei le erbyn 2013 felly yn fater o argyfwng a ddylai gael ystyriaeth gwbl flaenllaw." diwedd Nodiadau 1. Cynnig gwreiddiol Cyngor Bwrdeisdref Caerffili oedd sefydlu darpariaeth ar gyfer plant 11-14 oed (Bl.7,8 a 9) ar safle St Ilan ynghanol tref Caerffili. Y bwriad oedd y byddai'r ysgol yn agor ym Medi 2012 ond oherwydd gostyngiad o ran cyfraniad ariannol y Llywodraeth bu'n rhaid gohirio'r syniad. 2. Mae twf anhygoel yn y galw am addysg Gymraeg ar hyd a lled bwrdeisdref Caerffili yn tanlinellu pwysigrwydd angenrheidiol rhoi'r cynllun ar waith ar unwaith. Mae CBS Caerffili bellach yn gorfod darparu ar gyfer derbyn oddeutu 400 o ddisgyblion yn ysgolion cyfrwng Cymraeg y sir yn flynyddol a'r rhagolygon yn awgrymu’n gryf y bydd hyn yn parhau i'r dyfodol. Canlyniad hyn yw y bydd dros 3,300 o blant yn ysgolion cynradd Cymraeg Caerffili ymhen wyth mlynedd - oddeutu mil yn fwy na'r niferoedd presennol. Pe byddai'r patrwm hwn yn parhau dros y cyfnod uwchradd o 7 mlynedd byddai yno bron i 2,900 o blant - ddwywaith y nifer sydd yn Ysgol Gyfun Cwm Rhymni yn awr. Yn naturiol dim ond cynyddu'r gwasgedd ar gynhwysedd presennol Ysgol Gyfun Cwm Rhymni yn Fleur de Lys a wna'r twf presennol. Erbyn Medi 2012 bydd 21 disgybl yn ormod yn yr ysgol, hynny'n cynyddu i 83 ym Medi 2013 a'r ffigwr yn codi i 700 erbyn 2016.

Mae mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) wedi ysgrifennu at y Gweinidog Addysg i dynnu sylw at anghenion datblygiad addysg cyfrwng Cymraeg o fewn rhaglen Ysgolion yr 21ain Ganrif Llywodraeth Cymru. Daw hynny'n sgil y ffaith fod awdurdodau lleol bellach wedi diwygio blaenoriaethau eu ceisiadau gwreiddiol am gyllid cyfalaf ac wedi ail gyflwyno’r ceisiadau hynny i sylw swyddogion y llywodraeth. Prif amcan y rhaglen dan sylw yw sicrhau fod ysgolion Cymru’n addas at ddibenion yr 21ain ganrif er mwyn arwain at well deilliannau addysgol a’r defnydd mwyaf effeithlon o adnoddau. Mae'r rhaglen hefyd yn rhoi pwyslais blaenllaw ar leihau llefydd gweigion mewn ysgolion sy'n cael ei ystyried yn faen prawf canolog o safbwynt y broses llunio a’r broses werthuso. Dywedodd llefarydd ar ran y mudiad, "Tra’n deall yr angen cyffredinol i fynd i’r afael â lleihau llefydd gwag, mae’n rhaid tynnu sylw at y ffaith nad yw’r gofyniad hwn yn uniongyrchol berthnasol i sefyllfa’r ysgolion cyfrwng Cymraeg. Drwyddi draw, mae’n amlwg bod angen arian ychwanegol ar ysgolion Cymraeg sy’n gorlenwi, er mwyn ehangu’r ysgolion hynny neu i fynd ati i adeiladu ysgolion newydd." "O’r herwydd credwn na all llefydd gwag mewn ysgolion eraill fod yn faen prawf o safbwynt twf addysg Gymraeg. Pryderwn y caiff ei gam briodoli mewn achosion ble mae angen ymateb yn rhagweithiol i’r galw cynyddol am addysg cyfrwng Cymraeg, a lle mae sicrhau cyllid gan Lywodraeth Cymru’n hanfodol er mwyn caniatáu i awdurdodau lleol ddiwallu’r galw hwnnw. Pryderwn felly fod siawns i’r rhaglen osod y sector cyfrwng Cymraeg dan anfantais o’r cychwyn cyntaf os mai lleihau llefydd gwag yw’r prif faen prawf tra’n sgorio ceisiadau." "Tra’n cydnabod fod llai o gyllid ar gael a chyfrifoldebau o ganlyniad i sianelu’r arian hwnnw’n ofalus, pwysleisiwn y bydd penderfyniadau a wneir o safbwynt dosbarthu cyllid y rhaglen yn cael effaith uniongyrchol ar ddymuniad rhieni i addysgu eu plant drwy gyfrwng y Gymraeg mewn sawl rhan o Gymru. Mae goblygiadau hefyd wrth gwrs o ran cyflawni egwyddorion craidd Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg y llywodraeth. Heb gefnogaeth ariannol bydd yn anodd iawn, neu hyd yn oed yn amhosib mewn ambell achos, i awdurdodau lleol gyflawni eu dyletswydd statudol ac i wireddu amcanion y Strategaeth, Yn wir, mae rhai awdurdodau wedi cyrraedd pwynt argyfwng ble mae cael sicrwydd o gyllid cyfatebol gan y llywodraeth yn angenrheidiol er mwyn eu caniatáu i ddarparu llefydd cyfrwng Cymraeg digonol yn y dyfodol agos. Ein pryder pennaf felly yw y gallai sefyllfa amlygu’i hun ble bydd un o bolisïau Llywodraeth Cymru yn tanseilio amcanion un arall." Mae'r mudiad wedi gofyn am eglurhad ar statws addysg cyfrwng Cymraeg o safbwynt meini prawf dyrannu cyllid i’r awdurdodau unigol o fewn y rhaglen, pa feini prawf penodol sydd mewn lle ar gyfer ehangu addysg Gymraeg ynghyd â natur y drafodaeth rhwng Uned Datblygu’r Iaith Gymraeg o fewn y llywodraeth a’r Uned sy’n arwain ar y Rhaglen Ysgolion 21G wrth bwyso a mesur y cynigion. "Credwn fod hynny’n allweddol, nid yn unig er mwyn cydgordio amcanion yr adrannau hynny, ond er mwyn gwireddu dyheadau ehangach Llywodraeth Cymru mewn perthynas â chynyddu’r cyfleoedd i dderbyn addysg Gymraeg."

Ben Jones, Cadeirydd RhAG Caerffili a dirprwyaeth o rieni'r Sir yn y Senedd ym Mae Caerdydd yn cyflwyno deiseb i sylw William Powell AC, Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau. Mae'r ddeiseb yn galw ar Gynulliad Cenedlaethol Cymru i annog y Gweinidog Addysg a Sgiliau a Llywodraeth Cymru i roi blaenoriaeth i gais Cyngor Caerffili am gyllid cyfalaf er mwyn sicrhau darpariaeth uwchradd cyfrwng Cymraeg digonol yn yr awdurdod erbyn 2013.

Daeth llond neuadd ynghyd i ddathlu agor Ysgol Gymraeg newydd Treforys, fore Mawrth, Tachwedd 8. Canodd 26 o blant yr ysgol ganeuon Cymraeg, ac agorwyd yr ysgol yn swyddogol gan Ioan Richards, Arglwydd Faer Abertawe. Rhoddwyd llyfr i bob un o blant yr ysgol gan Rhieni dros Addysg Gymraeg. Cychwynnwyd yr ymgyrch i gael ysgol Gymraeg i Dreforys 64 mlynedd yn ôl, gyda’r Parch Trebor Lloyd Evans yn arwain. Yn y cyfamser gwelwyd Ysgol Lôn-las yn blodeuo, ac er bod ysgolion Gellionnen a Thirdeunaw wedi’u sefydlu i dynnu’r pwysau oddi ar Lôn-las, dal i dyfu a wnaeth. I ateb y galw cynyddol am addysg Gymraeg, cychwynnwyd Ysgol Tan y Lan ym mis Medi eleni. Bydd 12 o blant eto’n ymuno â’r ysgol cyn yr haf, ac mae 15 o enwau’n barod i ddod i’r ysgol fis Medi nesaf. Clywodd y Sir gan Lywodraeth y Cynulliad bod caniatâd wedi dod i gychwyn Ysgol y Cwm, rhwng Bonymaen a St Tomas, fis Medi 2012.

Hysbysiad pwysig oddi wrth RhAG Cynhelir cyfarfod RhAG am 6yh nos Fawrth 15fed Tachwedd yn Ysgol Gymraeg Caerffili i drafod cynlluniau'r awdurdod ynglyn ag addysg Gymraeg. Bydd y Cynghorydd Phil Bevan, Aelod y Cabinet ar gyfer Addysg, yno i fanylu ar y cynlluniau ac i ateb cwestiynau. Cyfarfod pwysig hw hwn gan ein bod ni'n trafod dyfodol addysgiol eich plentyn felly dyn ni'n eich annog chi i fod yn bresennol.

Anfonwyd y llythyr canlynol at rieni disgyblion addysg Gymraeg ar ddechrau'r tymor gan RhAG Caerffili: Annwyl Rieni, Croeso i dymor a blwyddyn ysgol newydd. Derbyniodd rhieni cylch Caerffili lythyr gan y Cyngor yn dweud y bydd lle yn Ysgol Gyfun Cwm Rhymni ar gyfer plant sydd yn mynd ymlaen i addysg uwchradd ym Medi 2012. Bydd rhai yn gweld hwn fel newyddion da ond mae’n fater sy’n achosi tipyn o bryder i ni yn RhAG. Y rheswm pennaf dros ein hanniddigrwydd yw mai rhyw ateb dros dro yw hwn. Mae hon yn ddarpariaeth ar gyfer plant sydd ym Mlwyddyn 6 ar hyn o bryd ond mae angen ystyried y plant sydd ym Mlynyddoedd 5 a’r rhai sy’n iau fyth. Hefyd, mae gorlenwi ysgolion, wrth reswm, yn golygu nad yw cyfleusterau yn ddigonol i ateb nifer y disgyblion. Rydym yn hen gyfarwydd â’r sefyllfa hyn yn ein Hysgolion Cymraeg Cynradd â’u terrapins di-ben-draw. Dydy hyn ddim yn rhy ddrwg am un flwyddyn, ond beth sy’n mynd i ddigwydd wedi hynny? Cyhoeddodd y Cynulliad na fydd mwy o arian ar gyfer y cynllun Ysgolion C21ain tan 2014. Ond bydd Ysgol Gyfun Cwm Rhymni yn orlawn eto yn 2013! Rhif Safonol yr ysgol yw 1448 ac mae 1435 yno eisoes. Nid yn unig mae mwy o bobol yn dewis addysg Gymraeg ar gyfer eu plant ond mae mwy o’n disgyblion yn aros ymlaen i fynd i’r Chweched Dosbarth (109 sydd ym Mlwyddyn 13 ond mae 157 wedi dychwelyd i Flwyddyn 12 eleni). Yn y cyfamser, mae adeiladau hen ysgol Sant Ilan wedi bod yn wag bellach ers rhyw bum mlynedd. Faint mwy bydd y rhain yn dirywio cyn y daw arian i fynd i’r afael â’r sefyllfa? Does dim cyfarfod o RhAG wedi’i gynnal y tymor yma, hyd yn hyn, am ein bod yn aros am fwy o wybodaeth am sut y mae’r cyngor yn mynd i adweithio i’r sefyllfa. Bu swyddogion RhAG yn cyd-drafod ac mewn cysylltiad â’r cyngor ers cyhoeddiad y Cynulliad ym mis Gorffennaf. Ond anodd iawn oedd hyn gyda phobl yn mynd i ffwrdd ar wyliau. Y darlun sydd yn ymddangos nawr yw y bydd yn rhaid gosod cynigion o’r newydd gerbron y Cynulliad er mwyn gwneud cais am arian. A’r cam nesaf yw aros i’r Cynulliad gyhoeddi canllawiau ar gyfer y cynigion a dylai’r rhain ddod i law ddiwedd mis Medi. Daeth yn bur amlwg na fydd arian ar gael i gynllun uchelgeisiol y cyngor i sefydlu tair ysgol loeren ar gyfer plant 11 - 14 i fwydo Ysgol Gyfun Cwm Rhymni. Ein bwriad, felly, yw galw cyfarfod o rieni pan fydd gennym wybodaeth fwy pendant. Does fawr o bwynt cynnal cyfarfod tan fydd rhywbeth pendant gennym i’w drafod. Ond, y pryder mawr yw bod y cloc yn dal i dician a’r gobaith am ateb hir dymor, parhaol, mor bell i ffwrdd ag y bu erioed. Gellir cadw mewn cysylltiad â materion drwy fynd ar wefan RhAG, www.rhag,net Hefyd, bydd o ddiddordeb i chi fod Leighton Andrews, y Gweinidog dros Addysg yn y Cynulliad yn dod i annerch Cynhadledd Flynyddol RhAG yn Abertawe, ddydd Sadwrn 15fed o Hydref. Bydd rhai ohonom yn sicr yn mynd yno. Oes gan unrhyw un arall ddiddordeb? Mae manylion ar y wefan ac mae croeso i chi gysylltu â’ch swyddogion lleol. Ben Jones, RhAG Caerffili

Mae RhAG De Powys mewn cydweithrediad â Mudiad Addysg Gymraeg Gogledd Ddwyrain Powys wedi cynhyrchu llyfryn arbennig sy'n amlinellu manteision addysg cyfrwng Cymraeg i bobl ifanc a chymunedau Powys. Mae'r llyfryn wedi'i ddosbarthu i sylw pob un o Aelodau Etholedig Powys cyn iddynt ymgynnull mewn cyfarfod llawn arbennig o'r Cyngor ddydd Llun 3 Hydref. Galwyd y cyfarfod er mwyn trafod Rhaglen Moderneiddio Addysg Uwchradd ac Ôl-16 y Sir. Cynhyrchwyd y llyfryn mewn ymateb i'r penderfyniadau anodd sy'n wynebu'r Awdurdod o safbwynt ad-drefnu addysg y Sir ac er mwyn galluogi Cynghorwyr, pan ddaw’r amser i drafod addysg cyfrwng Cymraeg, i wneud penderfyniad gwybodus ar fater fydd yn effeithio’n uniongyrchol ar y bobl ifanc hynny sydd wedi dewis derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg. Yng ngwyneb yr anghydraddoldebau presennol sy’n bodoli o safbwynt addysg cyfrwng Cymraeg ym Mhowys, mae’r Ymgynghoriad Moderneiddio Addysg Uwchradd ac Ôl -16 yn cynnig cyfle unigryw i adolygu’r ddarpariaeth bresennol, yn enwedig gan mai un o brif amcanion y rhaglen moderneiddio yw sicrhau fod cyfleoedd dysgu o safon uchel yn gyfartal hygyrch i bob dysgwr ym Mhowys (trwy gyfrwng y Saesneg a’r Gymraeg). Bydd rhieni hefyd yn rhannu copïau o'r llyfryn tu allan i Neuadd y Sir fore Llun. diwedd Am fwy o wybodaeth cysylltwch â Ceri Owen, Swyddog Datblygu RhAG ar 07912175403. Nodiadau 1. Sefydlwyd MAGGDdP yn 1982 gan rieni oedd eisiau gweld gwell darpariaeth o addysg cyfrwng Gymraeg yn yr ardal. Y nod oedd ysgolion penodedig. Wedi penderfyniad yr Awdurdod i ddilyn polisi o ffrydiau cyfochrog yn 1989 daeth MAGGDdP yn rhan o RhAG 2. Mae dwy gangen RhAG yn rhan o RhAG De Powys, sef un yn ardal Aberhonddu/Pontsenni a’r llall yn Llanfair-ym-Muallt a’r Cylch. Un o brif amcanion y canghennau yw gweld sefydlu ysgol uwchradd benodedig yn yr ardal.

Mae arolygon diweddar a gynhaliwyd gan Fudiad Addysg Gymraeg Gogledd Ddwyrain Powys (MAGGDdP) a changhennau Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) De Powys wedi arddangos undod barn ymhlith cannoedd o rieni’r Sir sydd am sicrhau addysg gyflawn cyfrwng Cymraeg i’w plant. Mewn dwy arolwg annibynnol a gynhaliwyd yn ystod mis Mai cafwyd casgliadau trawiadol sy’n amlygu methiant sylfaenol y polisi presennol o gynnig addysg uwchradd mewn ffrydiau Cymraeg a Saesneg cyfochrog. Diffygion y mae Cyngor Sir Powys wedi’i cydnabod eu hunain mewn dogfen ymgynghorol diweddar ar foderneiddio ysgolion uwchradd y Sir. Dangosodd yr arolygon fod mwyafrif arolwg y gogledd ddwyrain, sef 55.7% eisiau ysgol uwchradd benodedig Cymraeg yng Ngogledd Ddwyrain Powys. O’r gweddill, roedd 21.5% eisiau mwy o wybodaeth ac yn barod i ystyried ysgol benodedig. Dim ond 22.8% oedd am gadw’r polisi presennol o ddwy ffrwd gyfochrog. Yn ne’r Sir roedd 81% o blaid gweld sefydlu ysgol uwchradd benodedig cyfrwng Cymraeg, 13% yn dymuno derbyn mwy o wybodaeth a 6% yn unig yn erbyn. Un nodwedd arwyddocaol yw cefnogaeth y di-Gymraeg dros sefydlu ysgolion uwchradd Cymraeg, sy’n cynrychioli dros 60% o ymatebion y ddwy arolwg. Dengys fod yr ewyllys da hwn tuag at y Gymraeg yn gyson gyda phatrymau cyffelyb ledled Cymru. Dywedodd Rhisiart Owen ar ran MAGGDdP: “Yn y lle cyntaf hoffem ddiolch i deuluoedd Powys am gyfranogi yn yr arolygon diweddar. Prif amcan dosbarthu’r holiadur oedd cynnig rhyddid mynegiant i rieni a hynny mewn modd cwbl gyfrinachol. Credwn fod yr ymarfer wedi bod yn un gwerthfawr ac o ystyried niferoedd a natur yr ymatebion mae’n amlwg fod rhieni wedi gwerthfawrogi’r cyfle.” “Mae’r canfyddiadau’n dangos yn glir ac yn ddi-amwys fod rhieni o blaid gweld sefydlu ysgolion uwchradd penodedig Cymraeg ym Mhowys. Mae hyder a ffydd ganddynt y byddai ysgolion o’r fath nid yn unig yn llwyddo, ond yn ffynnu i’r dyfodol. Yn hynny o beth, adlewyrchu dyheadau rhieni lleol Powys mae canfyddiadau’r arolygon dan sylw.” Amlygwyd trwy’r ymatebion fod rhieni yn awyddus i’r awdurdod ddefnyddio’r adolygiad moderneiddio fel cyfle i sicrhau cydraddoldeb a thegwch i ddarpariaeth addysg Gymraeg ym Mhowys. Cyfeirwyd hefyd at ddeuoliaeth ryfedd y sefyllfa bresennol ble mae’n bosib derbyn addysg gynradd yn gyfangwbl trwy gyfrwng y Gymraeg ond nad oes dilyniant ieithyddol i ddarpariaeth gyfatebol yn yr uwchradd. Er mwyn sicrhau hynny rhaid teithio i siroedd cyfagos - penderfyniad anodd y mae nifer cynyddol o rieni wedi gorfod ei wneud dros y blynyddoedd diwethaf. Ychwanegodd Lynne Griffin, Cadeirydd RhAG Aberhonddu a Phontsenni: “Mae polisi presennol Powys yn anfanteisio cyfran sylweddol o’u dysgwyr a hynny’n groes i’r mwyafrif o siroedd eraill yng Nghymru. Mae’n hen bryd unioni’r sefyllfa yma er mwyn rhoi cyfleoedd teg a chydradd i holl blant a phobl ifanc y Sir. “Sylweddolwn fod penderfyniadau anodd i'w gwneud gan Gyngor Sir Powys dros y misoedd nesaf. Bydd gofyn am ewyllys gwirioneddol i wneud dewisiadau a fydd yn gwireddu’r weledigaeth a nodir yn nogfen moderneiddio uwchradd Powys ynghyd â thargedau strategol y Cynulliad o ehangu cyfleoedd i dderbyn addysg Gymraeg. Pwysleisiwn fod cyfle euraidd yma i wneud newid hanesyddol er gwell, a fydd yn caniatáu i blant a phobl ifanc Powys dderbyn addysg gyflawn Gymraeg yn eu cymunedau lleol.”

Annwyl Gyfaill, Ysgrifennwyd y canlynol mewn ymateb i lythyr a dderbyniwyd gan riant yn mynegi consyrn am y nodyn a yrrwyd allan gan RhAG am gyfarfod Mawrth 31ain. Gallai fod y cynnwys o ddiddordeb i eraill. Mater i’r awdurdod lleol, wrth gwrs, yw’r cyfnod o ymgynghori. Ac nid mater i RhAG. Credaf mai achos yr oedi yw’r ffaith bod yr awdurdod yn disgwyl am ganlyniad amryw geisiadau a wnaed am gymorth gan y llywodraeth ar gyfer y prosiect. Rydym ni yn RhAG yn cynnal cyfarfodydd pob tymor ac mae’r rhain ar agor i rieni, a darpar rieni, plant mewn Ysgolion Cymraeg. Mynychodd llawer iawn o bobl rhain yn ddiweddar am fod rhieni yn pryderi am ddarpariaeth addysg Gymraeg yn y sir wedi 2011. Mae’n ddrwg gen i os oedd rhai’n anhapus â natur y llythyr. Ond roedd hi’n angenrheidiol bod rhieni yn gyfarwydd â’r sefyllfa sy’n bodoli ac sydd, yn fras, fel a ganlyn, Er ein bod yn gwybod ers 2002, pan agorwyd adeiladau newydd Ysgol Cwm Rhymni, y byddai’n llawn erbyn tua’r adeg hon, doedd yna ddim cynigion o gwbl i fynd i’r afael â’r mater cyn 2008. Rydym ni yn RhAG wedi gwasgu ar yr awdurdod i ddefnyddio adeiladau gwag Sant Ilan, ond y maen dramgwydd mwyaf, fel pob amser, oedd arian. Llynedd gyrrodd swyddogion yr awdurdod gais am £30m i’r Cynulliad. Roedd hwn yn cynnwys y syniad o “Ysgol Ganol” ar gyfer disgyblion oed 7 - 14. Aeth rhieni yn grac iawn pan glywon nhw am hwn. Ond am nad oedd y cais am arian yn llwyddiannus ni aethpwyd ymlaen â’r cynllun. Felly, roedd yn rhaid ariannu unrhyw gynllun amgen o arian y gallai’r cyngor loffi o’r hyn oedd ganddynt eisoes. Drwy wneud hyn daethant o hyd i ddigon o arian ar gyfer cynllun llai uchelgeisiol. Bu teimlad ar led mai dod yn ysgol newydd ddwyieithog 11 - 19 fyddai Sant Ilan ond mewn ymateb i’r ffordd y mae addysg uwchradd wedi newid yn y blynyddoedd diwethaf aed ati i lunio cynllun amgen. Rydw i’n bersonol yn argyhoeddedig bod hwn yn well cynllun na’r dewis o fynd am ysgol 11 - 19. Ac rwy’n mynegi’r farn hon nid yn unig fel Cadeirydd RhAG Sir Caerffili ond fel tad-cu. Byddwn ni, fel teulu, yn cael ei effeithio yn union yr un fath â chi: bydd gyda ni, hefyd, dri phlentyn mewn tair ysgol wahanol. Fodd bynnag, rwy’n dal i gredu bod hwn yn gynllun da - ac rydw i’n dweud hyn fel rhywun sy’n cynrychioli’r ysgolion, y teuluoedd ac nid fel un sy’n rhan o awdurdod addysg. Mae’r ffaith bod Blynyddoedd 7,8 a 9 yn mynd i fod ar safle Sant Ilan yn well na’u bod yn rhan o ddechrau ysgol gyfun ar wahân. Teimlaf y bydd rhieni yn hapusach bod y trefniadau yn Sant Ilan yn dod o dan reolaeth Ysgol Gyfun Cwm Rhymni. Hefyd, pan fydd y disgyblion hyn yn cyrraedd Blwyddyn 10 byddant yn ei chael hi’n anodd iawn i gynnig ystod o tua 30 o gyrsiau fel sy’n ofynnol yn y cwricwlwm 14 - 19. Byddai hyn yn golygu cyfuno ag ysgolion eraill ac yn golygu y byddai’r plant yn treulio llawer iawn o amser yn teithio o un safle i’r llall. Y ffactor arall, wrth gwrs, yw nad yw’r adnoddau gan yr AALl i adeiladu ysgol gyfun 11 - 19. Ynghyd â swyddogion eraill yn RhAG, wy wedi mynychu cyfres o weithgorau ar ddyfodol addysgu yn y sir, gan edrych ar hyn sy’n bosib a’r hyn sy’n ddymunol. Ni allwn ddod o hyd i unrhyw ateb amgen i’r sefyllfa sy’n ein hwynebu. Dechreuais frwydro ar ran y rheini pan glywais y sïon cyntaf am yr ad-drefnu arfaethedig mis Mai diwethaf, felly gallwch weld nad peth mympwyol yw’n adwaith i. Cefnogaf y cynllun newydd yma fel cyn bennaeth, rhiant a rhiant-cu yn ogystal ag ar ran swyddogion etholedig RhAG. Mae nifer o gwestiynau eto i’w hateb a gobeithio y caiff y rhain eu hateb yn y cyfarfod nos Iau. Edrychaf ymlaen at gyfarfod bywiog iawn! Yn gywir, Ben Jones Cadeirydd RhAG Caerffili

Mae'r mudiad Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) yn galw ar Gyngor Sir Gâr i fynd i'r afael ar unwaith â phroblem argyfyngus diffyg llefydd yn ysgolion cynradd penodedig Cymraeg y sir. Mae nifer o deuluoedd sy'n byw yng ngyffiniau Ysgol Gymraeg Rhydaman ac Ysgol Teilo Sant wedi cael ar ddeall nad yw eu plant wedi derbyn lle ar gyfer mis Medi nesaf. Rhif mynediad swyddogol Ysgol Gymraeg Rhydaman yw 31 disgybl ac mae sawl teulu wedi cael eu siomi na fydd modd i'r ysgol dderbyn eu plant. Cysylltodd sawl rhiant gyda RhAG yn ystod y misoedd diwethaf yn gofidio na fyddai llefydd digonol ar gyfer eu plant Fedi nesaf. Yn wir, gohebodd RhAG gyda'r awdurdod nôl yn Ebrill 2010 yn tynnu sylw at hyn. Roedd arwyddion clir bryd hynny fod pwysau'n datblygu ar gynhwysedd Ysgol Gymraeg Rhydaman i’r dyfodol. Dywedodd Ceri Owen, Swyddog Datblygu Cenedlaethol RhAG : "Y ffaith amdani yw fod nifer cynyddol o blant Sir Gâr yn methu a chael mynediad i addysg gynradd gyflawn Gymraeg. Sut gellir cyfiawnhau rhoi darpariaeth ieithyddol gynhwysfawr i rai plant ac yna ar yr un gwynt amddifadu eraill o'r un gymuned rhag yr un cyfleoedd? Mae dyletswydd ar y Cyngor Sir i ymateb i ddyheadau rhieni, ac os yw rhieni yn dynodi blaenoriaeth dros addysg gyflawn Cymraeg yna mae'n ofyniad arnynt i fodloni hynny. Ar hyn o bryd mae cael mynediad i addysg gynradd cyflawn Gymraeg yn Sir Gâr loteri yn seiliedig ar god post ac yn sefyllfa gwbl anerbynniol." Aeth Miss Owen ymlaen i ddweud: "Mae'n amlwg nad yw diffiniadau ieithyddol yr Awdurdod yn cyfateb i gategorïau Llywodraeth y Cynulliad yn y maes, ble nodir mai’r diffiniad o ysgol Gymraeg yw ble dysgir pob pwnc trwy gyfrwng y Gymraeg. Yr unig ysgol yn nalgylch Rhydaman sy’n darparu’r cwricwlwm llawn trwy gyfrwng y Gymraeg yw Ysgol Gymraeg Rhydaman. Yn syml iawn, nid oes modd cymharu’r ddarpariaeth ieithyddol a gynigir mewn Ysgol Benodedig Gymraeg ag mewn Ysgolion Trosiannol neu Ysgolion Dwy Ffrwd. O dderbyn hynny felly mae cynnig darpariaeth nad yw’n cyfateb i’r addysg a gynigir yn Ysgol Gymraeg Rhydaman yn gynnig anghydradd ac yn gwahaniaethu disgyblion a theuluoedd ar sail daearyddol." Ymddengys hefyd fod dryswch o ran dalgylchoedd yr ysgolion hyn gyda rhai teuluoedd sy'n byw rai milltiroedd yn unig o'r ysgol heb lwyddo i gael lle yn ogystal â theuluoedd sy'n byw y tu allan i'r dalgychoedd a ystyriwyd ynghynt yn rhai swyddogol. Meddai Miss Owen "Mae’r sefyllfa dan sylw'n tanlinellu pwysigrwydd yr angen i gynllunio llefydd digonol yn yr ardal er mwyn cydweddu â’r amcanion cenedlaethol a osodwyd gan Lywodraeth Cynulliad Cymru yn eu Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg. Yr egwyddor sylfaenol yma yw fod cynnydd aruthrol yn y galw o du rhieni am addysg gyflawn Gymraeg ac amharodrwydd ymddangosiadol o du'r Cyngor Sir i flaengynllunio'n strategol i ddiwallu hynny. Mae'n gwbl amlwg fod rhaid mynd i'r afael â hyn ar fyrder gan fabwysiadau datrysiadau tymor byr a hir-dymor i'r sefyllfa. Does dim amheuaeth mai parhau i dyfu fydd y galw, ac heb lefydd digonol, parhau i gael eu siomi a'u trin yn anghydradd y bydd rhieni Sir Gâr sydd am addysg gyflawn Gymraeg i'w plant. Mae cynnig darpariaeth sydd wedi'i lastwreiddio’n ieithyddol yn annerbyniol."

Mewn cyfarfod cyhoeddus diweddar a gynhaliwyd yn Ysgol Plas Coch, Wrecsam cafwyd cefnogaeth unfrydol ymysg rhieni lleol o blaid cynllun arfaethedig i sefydlu ysgol cyfrwng Cymraeg newydd sbon yn Delamere Avenue, Gwersyllt. Roedd rhieni'n unedig yn eu dyheadau i weld datblygu darpariaeth cyfrwng Cymraeg newydd yn Wrecsam ac yn gwbl gytun y dylid cefnogi ymroddiad Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i sefydlu ysgol newydd sbon. Amlygwyd y ffaith fod galw cynyddol erbyn hyn am addysg cyfrwng Cymraeg yn ngogledd y Sir a hynny'n cael ei adlewyrchu yn y ffaith fod niferoedd cynyddol o grwpiau Ti a Fi a Chylchoedd Meithrin yn ffynnu yn yr ardal. Pwysleiswyd fod Ysgol Plas Coch, sef yr ysgol sy'n darparu addysg cyfrwng Cymraeg i'r dalgylch ar hyn o bryd, yn methu a diwallu'r galw cynyddol hwnnw ymysg rhieni lleol sy'n dewis addysg Gymraeg ar gyfer eu plant, ac o ganlyniad wedi gorfod gosod cabanau fel datrysiad byr dymor i ddygymod â'r twf o ran niferoedd. Ategwyd mai'r unig ateb hir dymor yw i sefydlu darpariaeth newydd yn yr ardal a fydd yn fodd o liniaru'r gwasgedd presennol arni fel ysgol. Byddai sicrhau darpariaeth newydd, a hwnnw'n ddarpariaeth hygyrch a lleol, yn fodd o ddiwallu'r galw cynyddol ymysg rhieni gogledd y Sir am addysg cyfrwng Cymraeg. Pasiwyd cynnig o blaid sefydlu cangen Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) yn yr ardal i sianelu cefnogaeth o blaid yr ysgol newydd arfaethedig ynghyd â datblygiadau'r dyfodol mewn perthynas ag addysg Gymraeg ledled Wrecsam. Meddai Jeremy Salisbury, Cadeirydd newydd cangen RhAG Wrecsam, "Rwyf yn falch iawn o gael ymwneud â gwaith RhAG yn lleol ac i gydweithio fel cangen gyda'r Awdurdod Addysg Lleol i sicrhau fod rhieni'n medru dewis addysg cyfrwng Cymraeg ar gyfer eu plant ac fod y ddarpariaeth hwnnw'n cwrdd â'r safonau uchel yr ydym oll yn eu dymuno eu gweld." Cynhelir cyfarfod swyddogol cyntaf y gangen newydd yn y flwyddyn newydd a hynny cyn i Bwyllgor Cynllunio y Sir ymgynnull i drafod cais caniatad cynllunio'r ysgol newydd arfaethedig. Am fwy o fanylion ynglyn â'r trefniadau cysyllter â Jeremy Salisbury ar 07540169242 / jeremy.salisbury@talktalk.net. Croeso mawr i bawb.

Daeth rhyw hanner cant o rieni, athrawon a charedigion addysg Gymraeg at ei gilydd yn neuadd Ysgol Bro Allta, Ystrad Mynach, nos Lun 24ain o Ionawr. Daeth cynrychiolaeth gref iawn o blith rhieni Ysgolion Cymraeg tref Caerffili am fod y rhieni hyn yn awyddus i wybod mwy am gynigion yr Awdurdod Lleol ar gyfer eu plant. Cyhoeddodd Awdurdod Addysg Caerffili gynigion yn ystod yr haf ynglyn â sut yr oeddent am ddelio gyda’r cynnydd aruthrol sydd yn bodoli am addysg cyfrwng Cymraeg yn y sir. Disgwyliwyd 420 o blant i ddechrau ym Meithrinfeydd ein Hysgolion Cymraeg fis Medi. Rydym wedi cyrraedd y nifer hwn drwy dyfiant cyson dros nifer o flynyddoedd, ac nid ffenomenon y flwyddyn hon yn unig yw hyn. Mae hyn yn golygu y bydd y nifer o blant yn ein Hysgolion Cynradd Cymraeg, felly, yn cyrraedd 3,360 ymhen 8 mlynedd. A dyw hyn ddim yn cymryd i ystyriaeth y tyfiant o 8% sy’n digwydd yn ychwanegol i hyn! Mae’r rhif hwn tua 1,000 yn fwy na’r nifer sydd yn yr ysgolion hynny ar hyn o bryd. Mae hyn yn 1,000 yn fwy o blant nag sydd yno ar hyn o bryd! Er mwyn diwallu’r galw roedd y sir am greu Ysgolion Canol. Byddai hyn yn golygu plant Cyfnod Allweddol 2 yn symud ymlaen i’r ysgolion hyn yn saith mlwydd oed ac ymuno yno â phlant Blynyddoedd 7, 8 a 9 h.y. ysgolion i blant 7 - 14 oed. Wrth sefydlu tair o’r ysgolion hyn drwy’r sir byddent yn rhyddhau lle yn yr ysgolion cynradd drwy droi’r rheiny yn Ysgolion Cyfnod Sylfaen ar gyfer plant 3 - 7. Byddai hefyd yn mynd i’r afael â’r broblem sydd yn codi wrth i Ysgol Gyfun Cwm Rhymni gyrraedd ei llawn dwf o 1,480. Gosodwyd cais ger bron y Cynulliad Cenedlaethol am gymorth i ariannu’r cynllun hwn a fyddai’n costio tua £30m i’w sefydlu yn ardal tref Caerffili yn y lle cyntaf. (Roedd hyn i gynnwys darpariaeth ar gyfer yr ysgol leol hefyd.) Profodd yr argymhellion hyn yn amhoblogaidd gan rieni oedd yn teimlo nad oeddent am weld plant mor ifanc â 7 yn yr un ysgol â phlant 14 oed. Hefyd, roedd hyn yn golygu y byddai rhai plant yn gorfod teithio yn iau nag y mae galw arnynt wneud ar hyn o bryd. Wrth i’r gobaith o gael ariannu’r prosiect hwn bellhau ac mewn ymateb i anfodlonrwydd rhieni newidiodd yr awdurdod y cynllun. Nawr maent am addasu adeiladau Ysgol Gyfun Sant Ilan fel bod Ysgol Gymraeg Caerffili yn mynd i mewn i floc y Gwyndy wedi i hwnnw gael ei foderneiddio. Bydd plant Ysgol Gymraeg Caerffili, Ysgol y Castell ac Ysgol Ifor Bach wedyn yn mynd i adeilad y Phoenix ar safle Sant Ilan ar gyfer eu haddysg ym Mlynyddoedd 7,8 a 9 cyn trosglwyddo i Ysgol Gyfun Cwm Rhymni ar gyfer y cwricwlwm 14 - 19. Yng nghyfarfod y 24ain o Ionawr mynegodd y rhieni eu pryder am amryw resymau. Teimlai nifer y byddai eu plant dan anfantais o drosglwyddo i’r Ysgol Gyfun gan ymuno â’u cyfoedion a fyddai, erbyn hynny, wedi bod ar y campws ers tair blynedd. Ofnai eraill y byddai ymgais yr Ysgol Gyfun i gynnwys y plant hyn yng ngweithgareddau safle Gellihaf yn golygu mwy a mwy o deithio i blant ac athrawon. Teimlai eraill bod pethau’n symud yn ôl i’r ffordd y bu flynyddoedd yn ôl pan oedd yr Ysgol Gyfun ar ddau safle. Roedd rhieni eisiau gwybod i ba raddau y byddai eu plant yn rhan o weithgareddau gyda’u cyfoedion yng Nghwm Rhymni ac i ba raddau y cynhelid y gweithgareddau hynny ar wahân. Teimlid bod plant yn aml yn dewis pynciau oherwydd eu hadnabyddiaeth o athrawon ond na fyddent yn gallu gwneud hynny dan y gyfundrefn arfaethedig. Wrth fynegi ofnau, gwelai pawb yr anhawster a wynebai’r awdurdod wrth geisio datrys y sefyllfa sy’n codi drwy ffyniant yr iaith yn ein sir. Gofynnwyd pan na ellid defnyddio safle Sant Ilan, efallai, fel Bloc Chweched Dosbarth neu ar gyfer Blynyddoedd 7 ac 8 o’r sir gyfan. Holwyd am drefniadau trafnidiaeth ac oriau’r amryw ysgolion er mwyn i rieni allu trefnu mynd â phlant a’u codi o’r ysgol. Llwyddodd y swyddogion a Mr Owain ap Dafydd, Pennaeth Ysgol Gyfun Cwm Rhymni, i ateb nifer o’r cwestiynau a thawelu rhai o’r ofnau. Ond gwelwyd y byddai galaw ar i athrawon a swyddogion y sir orfod gweithio ar sawl agwedd cyn gwireddu’r cynllun. Edrychwn ymlaen at gwrdd â’r Sir, yn falch o weld bod rhywbeth yn cael ei wneud o’r diwedd ar gyfer y gorlenwi yn ein hysgolion. Hefyd, bod gobaith am ddefnyddio safle’r Gwyndy ar gyfer Addysg Uwchradd cyfrwng Cymraeg yn nhref Caerffili. Etholwyd y swyddogion canlynol i wasanaethu RhAG yn Sir Caerffili. Cadeirydd - Ben Jones Is Gadeirydd - Owain ap Dafydd Ysgrifennydd - Lowri Jones Ysgrifennydd Cofnodion - David Phillips Trysorydd - Tony Wilding Trysorydd Cynorthwyol - Eleri Llwyd Dafydd

Heddiw cyhoeddodd y mudiad cenedlaethol Rhieni dros Addysg Gymraeg (RhAG) eu maniffesto gogyfer Etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn 2011. Yn y ddogfen mae'r mudiad yn galw am Fesur Addysg Gymraeg newydd a fydd yn diogelu hawliau rhieni i roi addysg Gymraeg i'w plant. Mae RhAG hefyd am weld Llywodraeth nesaf Cynulliad Cymru'n ymyrryd pan nad yw awdurdod lleol yn cyflawni gofynion y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg a lanswyd gan y Gweinidog Addysg ym mis Ebrill eleni. Mae'r maniffesto hefyd yn tynnu sylw at anawsterau sy'n parhau i lesteirio a llyffetheirio twf a datblygiad addysg Gymraeg ledled Cymru. Mae'r rhain yn cynnwys problemau o ran mesur y galw a gweithredu ar y canfyddiadau, diffyg blaengynllunio digonol, problemau dilyniant ieithyddol, cludiant, hyrwyddo manteision addysg Gymraeg a chefnogaeth i rieni sy'n dewis rhoi addysg Gymraeg i'w plant. Mewn cyfnod o gynni economaidd gyda gofynion ariannol enfawr ar lywodraeth ganol a lleol, mae'r maniffesto'n annog edrych yn greadigol ar ffyrdd o gyflymu twf addysg Gymraeg trwy ystyried model y 'dosbarth cychwynnol' sy'n ddull y mae Caerdydd wedi'i weithredu'n llwyddiannus ers sawl blwyddyn bellach. Meddai Lynne Davies, Cadeirydd Cenedlaethol RhAG, "Mae'r maniffesto'n ymgorfforiad o'n profiadau ni fel mudiad ac yn cwmpasu'r problemau hynny sy'n parhau i fygu twf addysg Gymraeg mewn rhannau helaeth o Gymru. Yn naturiol rydym yn croesawu dyfodiad y Strategaeth newydd sydd wedi arddangos llywodraeth ganol am y tro cyntaf yn cymryd yr awenau yn y gwaith o gynllunio’n strategol i ymateb i’r galw cynyddol am Addysg Gymraeg. Yn sgil hynny rydym am osod her nid yn unig i lywodraeth nesaf y Cynulliad, ond yn ogystal i'r awdurdodau lleol, sicrhau eu bod yn cadw at eu addewidion ac yn cydymffurfio o ran eu dyletswyddau i rieni Cymru parthed dewis iaith addysg eu plant." "Mae tystiolaeth eisioes yn awgrymu nad yw awdurdodau lleol sy’n mynd ati i gynllunio addysg Gymraeg yn rhoi’r sylw priodol i’r Strategaeth hon. Un pryder yw nad oes gofynion statudol ynghlwm wrthi. Gall hyn olygu y cyfyd sefyllfa lle bydd strategaeth yn bodoli ond nad oes gan Lywodraeth y Cynulliad y gallu i sicrhau ei gweithredu’n llawn ac y bydd awdurdodau lleol o ganlyniad yn parhau i beidio cyflawni." "Bu'r wythnos diwethaf yn garreg filltir hanesyddol o safbwynt yr iaith Gymraeg gydag aelodau ein Cynulliad Cenedlaethol yn pleidleisio o blaid rhoi statws swyddogol iddi o fewn y Mesur Iaith newydd. Gyda dyfodiad y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg eleni ynghyd a'r Strategaeth Iaith arfaethedig mae’n glir i ni fod angen i’r holl elfennau hyn fynd law yn llaw. Ni ellir cyflawni dyheadau’r Strategaeth Iaith mewn sawl maes oni bai bod y Strategaeth Addysg yn effeithiol wrth gynyddu niferoedd siaradwyr a sgiliau ieithyddol y gweithlu. Mae RhAG felly am weld cryfhau'r cydgordio rhwng yr elfennau hyn. Cydnabyddir bellach mai Addysg Gymraeg yw'r prif offeryn sydd wedi troi'r trai yn nifer y siaradwyr Cymraeg ac mae’n glir fod dyfodol yr iaith Gymraeg yn ddibynnol ar sicrhau’r amodau gorau i addysg Gymraeg ffynnu a datblygu. Lle mae dyhead a galw o du rhieni yn gyrru’r twf mewn addysg Gymraeg, mae rhaid i Awdurdodau Lleol dan arweiniad clir Llywodraeth y Cynulliad ymateb trwy ddiwallu’r galw hwnnw’n briodol."

Mae cangen leol Castell-nedd Port Talbot y mudiad Rhieni Dros Addysg Gymraeg (RhAG) wedi anfon llythyr brys at sylw Cynghorwyr a Swyddogion Addysg ynghylch datblygu addysg cyfrwng Cymraeg yn y Sir. Yn y llythyr mae'r gangen yn tynnu sylw penodol at eu pryder ynghylch cynigion diweddar i ad-drefnu addysg yn y sir. Ymysg y cynigion hynny mae'r bwriad i ystyried agor ail ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg yn ardal ddeheuol y sir, datblygiad sydd i’w groesawu, gan y bydd o’r diwedd yn cynnig addysg cyfrwng Cymraeg yn lleol i’r niferoedd mawr o ddisgyblion sy’n byw yn yr ardal honno. Fodd bynnag, mae diffyg sylfaenol yn y cynigion diweddaraf hyn i ddiwallu’r galw mawr am addysg cyfrwng Cymraeg yn y sector cynradd. Mae Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg y Cynulliad wedi nodi bod angen i Gastell-nedd Port Talbot gynyddu ei darpariaeth gynradd o 30% erbyn 2015, cynnydd sy’n cyfateb i oddeutu 600 o leoedd ychwanegol, er mwyn diwallu’r galw a nodwyd eisoes. Dywedodd Eirian Youngman, Cadeirydd RhAG Castell-nedd Port Talbot: "Nodwyd gan y sir yn dilyn eu harolwg mewnol eu hunain bod y galw gan rieni am addysg cyfrwng Cymraeg dros 40%, a bod nifer o’r ysgolion yn ne’r sir yn llawn eisoes – yn wir, mewn tair ysgol, mae’r galw am leoedd bron yn ddwbl y niferoedd derbyn swyddogol, a’r lle sydd ar gael ar hyn o bryd. Ond er gwaethaf y dystiolaeth gref hon, nid oes unrhyw gynlluniau wedi’u rhoi gerbron i fynd i’r afael â’r galw hwn, a chreu mwy o leoedd ysgol cyfrwng Cymraeg yn y sector cynradd yn ardal ddeheuol Castell-nedd Port Talbot. Teimla RhAG yn gryf y dylai’r ysgolion cynradd newydd cyfrwng Cymraeg y mae mawr alw amdanynt gael eu lleoli yn ardaloedd Resolfen a Llandarsi/Sgiwen, lle mae’r galw ar ei uchaf." "Er mwyn sicrhau arian ar gyfer ysgolion cynradd newydd, mae’n hollbwysig fod cais y sir i’r Cynulliad am arian cyfalaf, sydd i’w chyflwyno i’r Cynulliad erbyn canol mis Rhagfyr, yn cynnwys cynigion ar gyfer darpariaeth gynradd newydd. Yn wir, mae'r Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg yn nodi'n glir y dylai Awdurdodau Lleol ystyried y galw yn y dyfodol am ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg, a'r gallu i fanteisio arni, wrth gynllunio i newid y ddarpariaeth ysgol, ac wrth wneud cynigion ar gyfer y Rhaglen Ysgolion ar gyfer yr Unfed Ganrif ar Hugain. Mae siroedd eraill megis Caerdydd, eisoes yn cynnwys addysg Gymraeg fel rhan o’u cynlluniau wrth gyflwyno ceisiadau am arian. "Yr ydym yn galw ar gynghorwyr a swyddogion y cyngor i sicrhau bod y cais am arian cyfalaf yn cynnwys cynigion i ehangu addysg gynradd cyfrwng Cymraeg yng Nghastell-nedd Port Talbot, er mwyn ateb y galw gan rieni a sicrhrau cyfle cyfartal i bob plentyn dderbyn ei addysg drwy ei ddewis gyfrwng yn ei gymuned leol."

Mae RhAG Caerdydd wedi croesawu cyhoeddiad a gafwyd yr wythnos hon gan Gyngor Caerdydd sy'n amlinellu eu bwriad i adeiladu ysgol cyfrwng Cymraeg newydd sbon. Cafodd dyfodol addysg Gymraeg yng ngorllewin y ddinas hwb sylweddol yr wythnos yma gyda chyhoeddiad diweddaraf y Cyngor o'u cynlluniau i ddiwallu'r galw cynyddol am addysg Gymraeg yn ardal Treganna. Yn dilyn cyfnod hirfaith o ymgyrchu di-flino cafodd rhieni Ysgol Gymraeg Treganna ac Ysgol Tan-y-Eos wybod am fwriadau'r Cyngor i adeiladu ysgol newydd ar dir ger heol Sanatorium ar gost o oddeutu £9miliwn. Mewn ymateb i'r cyhoeddiad, dywedodd Nona Gruffudd Evans Cadeirydd RhAG Caerdydd, "Mae'r newyddion hir-ddisgwyliedig hwn yn sicr i'w groesawu ac mae'r ffaith fod pethau o'r diwedd yn symud ymlaen yn gam cadarnhaol i'r cyfeiriad cywir. Wrth gwrs rhaid tymheru'r cyffro hwnnw gyda ychydig o bwyll gan fod llwyddiant y cynllun mor ddibynnol ar gyllid o du llywodraeth y Cynulliad. Hyderwn felly y bydd y llywodraeth yn medru ymateb yn ffafriol i'r unig gynnig realistig bellach ar gael i ddatrys twf addysg Gymraeg yn Nhreganna." "Rhaid cael sicrwydd yn awr gan Lywodraeth Cynulliad Cymru y byddant yn cadw at eu hymrwymiad i gydweithio gyda Chyngor Caerdydd i ganfod datrysiad ac y bydd hynny'n arwain at sicrhau'r cyllid sy'n angenrheidiol i gael y maen i'r wal gyda'r prosiect. Mae sefyllfa Treganna yn un rhan amlwg o'r galw cynyddol am addysg Gymraeg ledled Caerdydd, yn enwedig felly yng ngorllewin y ddinas, a bydd symud i ddatrys hyn ar fyrder yn caniatau i'r cyngor weithio tuag at fynd i'r afael a sefyllfaoedd eraill sydd hefyd angen sylw dybryd. Ni allwn bwysleisio'n ormodol felly fod yn rhaid wrth gydweithio agos ac ewyllys gref o du'r llywodraeth er mwyn gwireddu'r cynllun." Aeth ymlaen i ddweud, "Mae'r cyhoeddiad hefyd yn arwyddocaol gan ei fod yn rhoi arwydd o sicrwydd a sefydlogrwydd nid yn unig i rieni presennol yr ysgolion ond hefyd i rieni'r dyfodol. Wedi blynyddoedd o ansicrwydd mae hyn yn gwbl anghenrheidiol i roi hyder i'r nifer cynyddol o rieni yn yr ardal sydd am roi addysg Gymraeg i'w plant. Mae pwysigrwydd cyhoeddiad yr wythnos yma felly yn cynrychioli datblygiad gyda sgil-effeithiau pellgyrhaeddol tu hwnt." Ond rhybuddiodd Mrs Gruffudd Evans, "Rhaid cydnabod na fydd hwn yn ddatrysiad a fydd yn ei le dros nos, ac o'r herwydd hynny rhaid rhoi cynllun interim ar waith i leddfu'r amodau annerbyniol presennol yn ystod y cyfnod fydd yn arwain at agor yr ysgol newydd arfaethedig yn 2013. Gyda hynny mewn golwg felly, bydd RhAG yn parhau i gydweithio gyda rhieni, Cyngor Caerdydd a swyddogion y llywodraeth i sicrhau y bydd datganiad yr wythnos yma yn dod yn realiti gwirioneddol a hynny'n unol a'r amserlen sydd wedi'i amlinellu."